Onder het juk van psychologische correctheid

Jeffrey Wijnberg predikt provocatief coachen. Provocatief coachen houdt in dat hij zijn cliënten prikkelt door niet de standaardreactie van psychologen te hanteren, maar juist reageert met de intentie om zijn cliënten op het verkeerde been te zetten. Wijnberg heeft zeer goede ervaringen met deze wijze van coachen en heeft hier al meerdere boeken over geschreven. Een leuk detail aan het boek Dictatuur van het geluk is dat de illustraties zijn gemaakt door Peter de Wit, bekend van de dagelijkse strips van Sigmund uit de Volkskrant.

De stelling die Wijnberg in dit boek neerlegt is dat psychologische hulpverlening geen goede hulpverlening is, maar een dictaat van regels waar niemand baat bij heeft. Wijnberg zelf hanteert het provocatief coachen. In dit boek illustreert hij dat dit effectiever is dan de traditionele psychologische hulpverlening. Hij illustreert dit met gesprekken uit zijn praktijk, waarbij hij de psychologisch correcte gespreksvoering afzet tegen de provocatieve wijze van gespreksvoeren. De gesprekken doen soms wat gekunsteld aan, wat wel eens onvermijdelijk kan zijn als gepoogd wordt om een sessie terug te brengen naar minder dan een pagina A4. Cliënten in deze gesprekken reageren zeer gewenst.

Naast het onderbouwen van zijn stelling, vooral gericht op psychologen, schuwt Wijnberg de maatschappijkritiek niet. Beide zaken lopen door elkaar, vakinhoudelijke punten worden afgewisseld met maatschappelijke observaties. Rode draad is wel Wijnbergs visie op het oplossen van problemen en het aandeel van ieder individu daarin. Hij komt daarbij tot bijzondere oplossingen van problemen. Zo raadt hij bijvoorbeeld cliënten aan om weg te blijven bij de bedachte oplossing van een probleem. Veel problemen lossen zich volgens Wijnberg vanzelf op. Door provocatief te coachen wordt volgens Wijnberg snel duidelijk of een cliënt zijn probleem als probleem ziet of gewoon sociaal wenselijk is. Wijnberg wijst hierbij ook op het contrast tussen dagelijkse realiteit en psychologische correctheid.

Meer maatschappijkritisch zijn uitlatingen dat mensen het idee hebben dat ze het recht hebben om gelukkig te zijn. Wijnberg hanteert hierbij het uitgangspunt dat je voor onvrede niet bij een psycholoog moet zijn. Hij hanteert op enkele momenten in zijn boek een uitzonderingspositie voor jeugdigen. Een voorbeeld is hiervan dat twijfel bij jeugdigen sterk aanwezig is, en dat dit ook zo moet zijn vanwege de levensfase. Ook is Wijnberg van mening dat de jeugd in hoge mate afknapt op de prestatiegerichte maatschappij. Bij dit punt raakt Wijnberg een veel bredere discussie waar hij verder niet over uitweidt.

Aan het eind van het boek licht Wijnberg de term psychologisch correct toe. Hij roept op tot een kritische geest bij alle professionals, met name daar waar het gaat om het onderscheid tussen beleden standpunten en de objectieve praktijk. Vervolgens noemt hij enkele discutabele voorbeelden (discussies rond kleinkinderen, reisangst en oudercompetitie) om psychologische correctheid aan te tonen. Deze voorbeelden zijn minder geslaagd dan de zaken die eerder in het boek benoemd zijn. Daarna somt Wijnberg de zaken op die volgens hem succesvolle psychologische hulpverlening in de weg staan: de verantwoordelijkheid die ligt bij de hulpverlener, de aangemoedigde passiviteit bij cliënten en de ernstige en bedrukkende sfeer bij de gesprekken.

Het laatste hoofdstuk is duidelijk bedoeld voor hulpverleners. Het behandelt tien wettelijke en ongeschreven regels voor hulpverlening. Hij stelt hier tien regels voor de provocatieve stijl van coachen tegenover. Dit hoofdstuk is al eerder gepubliceerd in een ander boek van Wijnberg.

Dictatuur van het geluk is een boek dat makkelijk leest en waarin Wijnberg een aantal heilige huisjes op prachtige wijze relativeert. Het boek richt zich enerzijds op praktiserende psychologen, is anderzijds ook algemeen maatschappijkritisch. Een keuze voor één van beide zaken was allicht sterker geweest. Voor een praktiserend psycholoog kan dit boek een verbreding van het repertoire aan gesprekstechnieken opleveren. Maar het boek kan ook zeker zinvol zijn als je overweegt naar een psycholoog te gaan. Het geeft inzicht in wat je kunt verwachten en beter nog, of je wel überhaupt een probleem hebt waarvoor je een psycholoog nodig hebt. Dit boek breed verspreiden zou een goede bezuiniging op de nationale gezondheidszorguitgaven kunnen opleveren!