Het verlovingsfeest

Op 5 mei 2009 stormden vijf gemaskerde, gewapende mannen in het Turkse dorpje Bilge huizen binnen waar een bruiloft aan de gang was en doodden 44 mensen. Waarschijnlijk een familievete. Een dramatische gebeurtenis die niet makkelijk valt te beschrijven.

De sociaal en politiek geëngageerde Turks/Nederlandse schrijfster Çiler İlhan kon dit drama niet laten liggen en schreef een fictieve versie ervan: over het trieste einde van een verlovingsfeest waarin een mysterieuze zandstorm telkens weer opsteekt. De rol van verteller heeft ze aan een van de drie overlevenden gegeven, de jongen Halil die vertelt over zijn stadje, zijn grote familie en alle praatjes die er rondgingen, voor en na de moordpartij.

Op zoek naar eau de cologne

De dag van het drama was een prachtige dag. Niets nog wees op wat er stond te gebeuren. Halil, die als kind hersenvliesontsteking had, dat ternauwernood overleefde, maar nu een geheugen heeft als een zeef, gaat op weg om eau de cologne te vinden voor de gasten van de verloving van Leyla en Bilal. Hij moet hiervoor naar het volgende dorp Ginderbuiten, omdat de eau de cologne in het eigen dorp Eigenheim is uitverkocht.

In Ginderbuiten ontmoet hij Osman met broertje en vrienden. Geen mensen die je graag wil tegenkomen. Osman was nooit geliefd geweest, in geen enkele familie. Maar dat hij zo als een beest tekeer zou kunnen gaan, had niemand gedacht. Maar dat wist Halil nog niet, toen hij veilig en wel onder hun schimpscheuten uit kwam en naar het restaurant ging om zijn honger te stillen, daar de dag al bijna voorbij was.

In zijn dorp wordt de laatste hand gelegd aan de voorbereidingen van het verlovingsfeest. Halil’s tantes koken en versieren en als Halil tenslotte het huis betreedt waar de slachtpartij zal plaatsvinden, helpt hij nog om wat borden aan te geven die naar het dakterras moeten, daar waar de mannen het feest zullen vieren. Halil is echter onhandig en na het breken van het derde bord wordt hij weggestuurd.

Koerden en PKK

Terwijl Halil op zoek is naar de eau de cologne trakteert hij de lezer op onderhoudende verhalen over het leven, de geschiedenis en bewoners van een klein Turks dorp. Een hard verleden vol met familievetes, landje-pik en inteelt. Bovendien in het land van de Koerden, waar Koerden door de Turkse regering werden gerekruteerd als dorpswacht, zodat ze bewapend en wel tegenover leden van hun eigen PKK (Koerdische Arbeiderspartij) kwamen te staan. Niet iedereen wilde dorpswacht worden, ook al zo’n struikelblok het dorp. De streek is onrustig dankzij rebellen, maar de PKK wordt niet met name genoemd, net zoals Koerden, alleen bergbewoners (cayi), of bergturken, zoals onder welke naam de Koerden zich in de jaren 30 en 40 in Turkije moesten laten registreren.

Het verhaal probeert de politiek in een wervelende zandstorm te verbergen, maar legt wel spanningen bloot in een dorp dat verscheurd werd door familievetes. De gedachten van Halil schieten alle kanten op, van het heden naar het verleden, waarna er ook nog naar voren in de tijd wordt gegaan. Het levert een fraai tapijt aan beelden op, sociaal, cultureel en politiek. Het vertelt over de mooie Malal die Halil zo graag wil huwen, over hoe Bilal de stoute schoenen aantrok toen hij hoorde dat Leyla met een ander dreigde te moeten trouwen, over hoe Halil als kind niet werd gered door De Heilige Sjeik en zo nog een aantal verhalen die bol staan van tradities en bijgeloven. We hebben het over de jaren ‘90 toen een deel van Turkije nog straatarm was en de moderne wereld nog zo ver als de maan van hen afstond.

Een legende over een zandstorm

Een zandstorm, zeiden ze speelt op die ene fatale dag en in 19 hoofdstukken, waarin we langzaam op het drama afstevenen, terwijl we de familie steeds beter leren kennen, én de toekomstige slachtoffers. Halil is een simpele ziel die op onderhoudende wijze vertelt, waardoor het verhaal ondanks de vele personages klein blijft, maar rijk aan kleurrijke beelden. Soms komt er ook een andere verteller aan het woord, om meer perspectief te geven.

En dan is er de fameuze zandstorm. Terwijl de moordenaars uit Bilge over de grens konden ontsnappen dankzij een alles verhullende zandstorm, krijgt dit natuurverschijnsel in İlhan Cilers verhaal haast mythische proporties, daar de mensen die de zandstorm beleefden, daar enkel vage herinneringen aan hadden, er soms niet zeker van waren dat het zand dat in neus en ogen kietelde wel van zo’n storm was en sommige mensen zelfs beweerden dat er helemaal geen zandstorm was. Je waant je bijna in een legende. Een onthutsende legende gestoeld op waarheid.

Çiler İlhan – Een zandstorm, zeiden ze (Niςan Evi, vert. Hanneke van der Heijden), De Geus 2024

Deze bespreking is ook geplaatst in Smitakis Boekenlust, met leestips: https://smitakisboekenlust.com/ciler-ilhan-een-zandstorm-zeiden-ze/