Lezersrecensie
De reis van een waterdruppel
Turks/Engelse roman over het oude Mesopotamië en Yezidi’s.
De vlaggendragers van de verhalen van de Turkse schrijfster Elif Shafak blijven fascineren. In een boek over een kleurrijke lgbt gemeenschap en andere stedelijke overlevers zijn het minuten en seconden die door de pagina’s tikken (10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld). Shafaks vorige boek had een vijgenboom wiens wortels in het verhaal waren gemesteld (Het eiland van de verdwenen bomen) en nu is er haar nieuwste boek met een verhaal dat een waterdruppel volgt, van de oudheid tot in onze tijd (2018).
Geschiedenis versus fictie
Elif Shafak is een bruggenbouwer. Ze schrijft verhalen die geschiedenis en literatuur verbinden. Ze verankert minderheidsgroepen in romans, laat vrouwen voor zichzelf opkomen en is begaan met het lot van de zichzelf vervuilende wereld. Elif Shafak is een Turkse, maar tegenwoordig meer nog een wereldschrijfster, gevlucht uit eigen land wegens diverse onderwerpen in haar romans die niet deugen volgens de Turkse censuur.
Shafaks nieuwste roman is wederom een huzarenstukje vertelkunst waarin geschiedenis het opneemt tegen fictie. Geen eerlijke strijd, want fictie-schrijvers mogen nu eenmaal rommelen met de geschiedenis. Zo ook Shafak die in het nawoord van Er stromen rivieren door de lucht toegeeft dat best wel wat data zijn aangepast om het verhaal kloppend te maken en meerdere romanpersonen zijn gevormd naar historische personen, zoals de assyrioloog George Smyth model stond voor een van de hoofdpersonages.
Minderheidsgroep
Na de Koerden, Armenen en lgbt’ers heeft Shafak nu haar pijlen gericht op de Jezidi’s, een religieuze minderheidsgroep die voornamelijk leeft in delen van Turkije, Syrië, Irak en Iran. De godsdienst ontstond in de twaalfde eeuw en is gebaseerd op leringen en afbeeldingen van het soefisme, oude Iraanse gebruiken en de islam.
Van de oudheid naar 2018
Het boek begint in de oudheid, bij de laatste Assyrische koning Assurbanipal (669 – ca 630 v. Chr.) die vertellers niet vertrouwde en daarom verhalen, zoals de epische vertelling over Gilgamesj, in klei liet vastleggen. In spijkerschrift wel te verstaan. De ouverture is de regendruppel die op zijn hoofd valt, de gerecyclede druppel die aan het einde van het boek na heel wat avonturen via het riool van Londen weer in zee belandt. In 1840 verfrist het de tong van een pasgeborene in Londen. In 2014 is het de laatste druppel water in een plastic fles op de berg Sinjar in Irak.
Van Londen naar de Tigris
De boreling, genaamd Koning Arthur van de sloppen en riolen, die in 1840 in Londen zijn eerste sneeuwvlok proeft, groeit op met een geestelijk instabiele moeder die haar gezin probeert te onderhouden door de riolen af te struinen op zoek naar waardevolle dingen, een beroep uit die tijd voor de armen: riooljutters. Zijn vader, een alcoholist, brengt hem op een mooie dag naar een drukkerij om er te werken. Het is hier waar de opmerkelijke carrière begint van een beroemde assyrioloog, geboren aan de Theems, gestorven aan de Tigris.
Aan het begin van het jaar 2014 wordt in Zuid-Turkije de doopplechtigheid van het Jezidi meisje Narin verstoord door bulldozers die het gebied aan de Tigris gereed moeten maken voor de omstreden bouw van de Ilisu dam. Woongebieden en historische gebouwen zullen allemaal worden opgeofferd aan dit grootse project en verzwolgen door het water. Narins oma en vader beloven Narin dat ze haar spoedig zullen meenemen naar de Lalish vallei in Irak voor een waardige doop.
Zaleekhah is een hydroloog die na haar scheiding op een woonboot in de Theems in Londen gaat wonen. Het is 2018 en voordat het jaar om is zal ze na een gruwelijke ontdekking afreizen naar die andere rivier, de Tigris.
ISIS en de Jezidi’s
Koning Assurbanipal wordt al snel achtergelaten in zijn paleizen die de tand des tijds niet zullen doorstaan. Veel kleitabletten uit zijn goed gevulde bibliotheek echter wel en duiken regelmatig op in het boek. De personen die we blijven volgen zijn Arthur, Narin en Zaleekhah. Namen zoals de Sinjar berg, Jezidi’s en de Lalish vallei (nabij Mosul), zullen al snel een belletje doen rinkelen. Voeg daar het woord ISIS aan toe en menige lezer zal weten welke afslag een deel van het verhaal zal nemen. Ondanks deze kleine voorspelbaarheid blijft het verhaal spannend en kent het bovendien een afloop waarvan heel veel mensen niets weten.
Rivieren
Er stromen rivieren in de lucht is echter niet alleen een literaire noodkreet over de Jezidi’s. Er stroomt heel veel water door het boek, vooral rivieren die onder- en bovengronds een fascinerende wereld vormen. Het gebied waar de Jezidi’s vandaan komen, tussen de machtige Tigris en de Eufraat, was ooit een streek waar waarschijnlijk de wieg stond van onze beschaving: het oude en vruchtbare Mesopotamië, waar tal van legendarische rijken en steden hebben gebloeid, zoals Babylon en Nineve. De rijkdom is al lang vergaan en het gebied dreigt nog erger te verpauperen dankzij dammen die Turkije plaatst in de rivieren, waardoor veel geschiedenis onder water wordt gemoffeld en vruchtbare vlakten verdrogen.
Het andere rivierengebied is in Londen, waar blijkbaar de Theems heerst over talrijke, onder gebouwen verstopte, rivieren die ooit een rijke delta vormden. Een kleine geschiedenis over vervuild water dat doet griezelen, zo vies. Tegenwoordig zijn de rivieren in steden soms zelfs geschikt om voor je plezier in te zwemmen, maar rivieren blijven rommel aantrekken. Elif Shafak is begaan met de aarde en heft ook hier een vingertje: wees zuinig op al het water dat door de rivieren stroomt.
Schuren langs magische vertelkunst
Elif Shafaks romans balanceren op het randje van magisch realisme. In deze roman zitten echter zoveel historische feiten en weetjes dat de magie een beetje is weggedrukt. Toch schuren vooral de verhalen over Arthur, zijn wereldvreemdheid, zijn gave en zijn bezetenheid en de verhalen over Narin en haar familie met allerlei uitzonderlijke gaven langs magische vertelkunst, terwijl die van Zaleekhah onze tijd vertegenwoordigt en iets nuchterder is.
Epische vertelling
Er stromen rivieren in de lucht is een historisch zeer rijke roman, die vaak aanzet tot dingen opzoeken en verwondering. Het stoft een oude wereld af die bij veel mensen onbekend is. Elif Shafak heeft heel wat samengebracht in dit verhaal, van de oude epische vertelling Gilgamesj die als een rode draad door het boek meandert, oude kunst zoals de lamassu’suit Mesopotamië, die in grijpgrage handen vielen van internationale musea, het ontcijferen van het spijkerschrift, een beetje geschiedenis van de Jezidi’s, de catastrofale impact van ISIS, de onzichtbare rivieren van Londen tot zelfs aanCharles Dickens toe, die ook nog even voorbijkomt. Het is een nieuw meesterwerk van Elif Shafak, die met haar kritiek op onder andere de Ilisu dam en orgaanhandel wederom de Turkse censuur aan het werk heeft gezet.
Elif Shafak – Er stromen rivieren in de lucht (There are Rivers in the Sky, vert.: Manon Smits), De Wereldbibliotheek 2024
Deze bespreking is ook geplaatst in Smitakis Boekenlust, mét leestips: https://smitakisboekenlust.com/elif-shafak-er-stromen-rivieren-in-de-lucht/
De vlaggendragers van de verhalen van de Turkse schrijfster Elif Shafak blijven fascineren. In een boek over een kleurrijke lgbt gemeenschap en andere stedelijke overlevers zijn het minuten en seconden die door de pagina’s tikken (10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld). Shafaks vorige boek had een vijgenboom wiens wortels in het verhaal waren gemesteld (Het eiland van de verdwenen bomen) en nu is er haar nieuwste boek met een verhaal dat een waterdruppel volgt, van de oudheid tot in onze tijd (2018).
Geschiedenis versus fictie
Elif Shafak is een bruggenbouwer. Ze schrijft verhalen die geschiedenis en literatuur verbinden. Ze verankert minderheidsgroepen in romans, laat vrouwen voor zichzelf opkomen en is begaan met het lot van de zichzelf vervuilende wereld. Elif Shafak is een Turkse, maar tegenwoordig meer nog een wereldschrijfster, gevlucht uit eigen land wegens diverse onderwerpen in haar romans die niet deugen volgens de Turkse censuur.
Shafaks nieuwste roman is wederom een huzarenstukje vertelkunst waarin geschiedenis het opneemt tegen fictie. Geen eerlijke strijd, want fictie-schrijvers mogen nu eenmaal rommelen met de geschiedenis. Zo ook Shafak die in het nawoord van Er stromen rivieren door de lucht toegeeft dat best wel wat data zijn aangepast om het verhaal kloppend te maken en meerdere romanpersonen zijn gevormd naar historische personen, zoals de assyrioloog George Smyth model stond voor een van de hoofdpersonages.
Minderheidsgroep
Na de Koerden, Armenen en lgbt’ers heeft Shafak nu haar pijlen gericht op de Jezidi’s, een religieuze minderheidsgroep die voornamelijk leeft in delen van Turkije, Syrië, Irak en Iran. De godsdienst ontstond in de twaalfde eeuw en is gebaseerd op leringen en afbeeldingen van het soefisme, oude Iraanse gebruiken en de islam.
Van de oudheid naar 2018
Het boek begint in de oudheid, bij de laatste Assyrische koning Assurbanipal (669 – ca 630 v. Chr.) die vertellers niet vertrouwde en daarom verhalen, zoals de epische vertelling over Gilgamesj, in klei liet vastleggen. In spijkerschrift wel te verstaan. De ouverture is de regendruppel die op zijn hoofd valt, de gerecyclede druppel die aan het einde van het boek na heel wat avonturen via het riool van Londen weer in zee belandt. In 1840 verfrist het de tong van een pasgeborene in Londen. In 2014 is het de laatste druppel water in een plastic fles op de berg Sinjar in Irak.
Van Londen naar de Tigris
De boreling, genaamd Koning Arthur van de sloppen en riolen, die in 1840 in Londen zijn eerste sneeuwvlok proeft, groeit op met een geestelijk instabiele moeder die haar gezin probeert te onderhouden door de riolen af te struinen op zoek naar waardevolle dingen, een beroep uit die tijd voor de armen: riooljutters. Zijn vader, een alcoholist, brengt hem op een mooie dag naar een drukkerij om er te werken. Het is hier waar de opmerkelijke carrière begint van een beroemde assyrioloog, geboren aan de Theems, gestorven aan de Tigris.
Aan het begin van het jaar 2014 wordt in Zuid-Turkije de doopplechtigheid van het Jezidi meisje Narin verstoord door bulldozers die het gebied aan de Tigris gereed moeten maken voor de omstreden bouw van de Ilisu dam. Woongebieden en historische gebouwen zullen allemaal worden opgeofferd aan dit grootse project en verzwolgen door het water. Narins oma en vader beloven Narin dat ze haar spoedig zullen meenemen naar de Lalish vallei in Irak voor een waardige doop.
Zaleekhah is een hydroloog die na haar scheiding op een woonboot in de Theems in Londen gaat wonen. Het is 2018 en voordat het jaar om is zal ze na een gruwelijke ontdekking afreizen naar die andere rivier, de Tigris.
ISIS en de Jezidi’s
Koning Assurbanipal wordt al snel achtergelaten in zijn paleizen die de tand des tijds niet zullen doorstaan. Veel kleitabletten uit zijn goed gevulde bibliotheek echter wel en duiken regelmatig op in het boek. De personen die we blijven volgen zijn Arthur, Narin en Zaleekhah. Namen zoals de Sinjar berg, Jezidi’s en de Lalish vallei (nabij Mosul), zullen al snel een belletje doen rinkelen. Voeg daar het woord ISIS aan toe en menige lezer zal weten welke afslag een deel van het verhaal zal nemen. Ondanks deze kleine voorspelbaarheid blijft het verhaal spannend en kent het bovendien een afloop waarvan heel veel mensen niets weten.
Rivieren
Er stromen rivieren in de lucht is echter niet alleen een literaire noodkreet over de Jezidi’s. Er stroomt heel veel water door het boek, vooral rivieren die onder- en bovengronds een fascinerende wereld vormen. Het gebied waar de Jezidi’s vandaan komen, tussen de machtige Tigris en de Eufraat, was ooit een streek waar waarschijnlijk de wieg stond van onze beschaving: het oude en vruchtbare Mesopotamië, waar tal van legendarische rijken en steden hebben gebloeid, zoals Babylon en Nineve. De rijkdom is al lang vergaan en het gebied dreigt nog erger te verpauperen dankzij dammen die Turkije plaatst in de rivieren, waardoor veel geschiedenis onder water wordt gemoffeld en vruchtbare vlakten verdrogen.
Het andere rivierengebied is in Londen, waar blijkbaar de Theems heerst over talrijke, onder gebouwen verstopte, rivieren die ooit een rijke delta vormden. Een kleine geschiedenis over vervuild water dat doet griezelen, zo vies. Tegenwoordig zijn de rivieren in steden soms zelfs geschikt om voor je plezier in te zwemmen, maar rivieren blijven rommel aantrekken. Elif Shafak is begaan met de aarde en heft ook hier een vingertje: wees zuinig op al het water dat door de rivieren stroomt.
Schuren langs magische vertelkunst
Elif Shafaks romans balanceren op het randje van magisch realisme. In deze roman zitten echter zoveel historische feiten en weetjes dat de magie een beetje is weggedrukt. Toch schuren vooral de verhalen over Arthur, zijn wereldvreemdheid, zijn gave en zijn bezetenheid en de verhalen over Narin en haar familie met allerlei uitzonderlijke gaven langs magische vertelkunst, terwijl die van Zaleekhah onze tijd vertegenwoordigt en iets nuchterder is.
Epische vertelling
Er stromen rivieren in de lucht is een historisch zeer rijke roman, die vaak aanzet tot dingen opzoeken en verwondering. Het stoft een oude wereld af die bij veel mensen onbekend is. Elif Shafak heeft heel wat samengebracht in dit verhaal, van de oude epische vertelling Gilgamesj die als een rode draad door het boek meandert, oude kunst zoals de lamassu’suit Mesopotamië, die in grijpgrage handen vielen van internationale musea, het ontcijferen van het spijkerschrift, een beetje geschiedenis van de Jezidi’s, de catastrofale impact van ISIS, de onzichtbare rivieren van Londen tot zelfs aanCharles Dickens toe, die ook nog even voorbijkomt. Het is een nieuw meesterwerk van Elif Shafak, die met haar kritiek op onder andere de Ilisu dam en orgaanhandel wederom de Turkse censuur aan het werk heeft gezet.
Elif Shafak – Er stromen rivieren in de lucht (There are Rivers in the Sky, vert.: Manon Smits), De Wereldbibliotheek 2024
Deze bespreking is ook geplaatst in Smitakis Boekenlust, mét leestips: https://smitakisboekenlust.com/elif-shafak-er-stromen-rivieren-in-de-lucht/
2
Reageer op deze recensie
