De assistente

Ooit stond er een theater in zee: het Palace Theatre op de West Pier in het Engelse Brighton. De zomerprogrammering bestond uit gevarieerde acts van o.a. zangers, dansers, buiksprekers en illusionisten, opdat de badgasten maar zoveel mogelijk vermaakt werden. Een van de illustere kunstenaars die er optrad, was Charlie Chaplin, voordat zijn carrière in Amerika van start ging.

Het is zomer 1959. Jack Robinson is de spreekstalmeester, de man die met dansjes, liedjes en grappen de acts aan elkaar praat. Een van die acts is van zijn vriend Ronnie, die hij in het leger leerde kennen en hem nu aan de bak heeft geholpen. Hij vertelde hem een assistente te zoeken en dan een act te maken.

Het is het begin van Graham Swifts nieuwste boek over twee mannen en een vrouw, alledrie werkzaam in een variététheater. Evie’s moeder, net als die van Jack overigens, stimuleerde haar dochter met haar lange benen om bij het toneel te gaan. Dat wierp pas vruchten af toen ze op de advertentie van de illusionist Ronnie had gereageerd, om zijn lieftallige assistente te worden. Het nummer van Pablo en Eve – hun artiestennaam – groeide in de zomer van 1959 uit tot een topact in het theater op de pier in Brighton. Eve droeg een grote verlovingsring, want aan het einde van dat theaterseizoen, in september, zou ze met Ronnie trouwen. Maar nu is Jack al een jaar dood, haar echtgenoot, die haar alles had geschonken wat ze maar wilde. Ze heeft een mooi leven met hem gehad. Heeft van niets spijt. Tenminste…

Graham Swift is een gehaaide verhalenverteller. Het verhaal dat zo simpel lijkt, heeft uiteindelijk een heleboel kanten, waar de lezer graag meer over wil weten. Want ook al vertelt Evie het gros van het verhaal, uiteindelijk is dit het verhaal van Ronnie, een Londens jongetje, dat uitgroeide tot een grote illusionist. In tegenstelling tot Evie en Jack had Ronnie geen moeder die hem stimuleerde om bij het toneel te gaan. Toen Ronnie haar na de oorlog aankondigde dat hij een illusionist zou gaan worden, had hij meteen heibel met haar. Ronnie had niet zo’n lieve moeder. Dat leerde hij al vroeg, toen bijvoorbeeld de papegaai Pablo verdween. Toch speelt zijn moeder uiteindelijk nog een cruciale rol aan het einde. Zijn vader, een zeeman, was ook al geen lichtende aanwezigheid in zijn leven en eindigde ergens op de bodem van de zee. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Ronnie als kind geëvacueerd vanuit Londen naar het Engelse platteland, nabij Oxford. Daar begon het eigenlijke leven van Ronnie.

De verteltechniek van Swift, dan weer voorwaarts de geschiedenis in, dan weer terugkijkend, maakt dat de lezer geboeid blijft lezen. Het gaat over illusionisme: wat is waar en wat niet? Wie speelt er toneel en wie niet? Wat is het verschil tussen magie en illusionisme? Terwijl de drie personen zich met deze vragen bezighouden, vertelt Evie over die zomer van 1959, waarin ze gedrieën niet alleen aan de show werkten, maar ook vaak werden gezien in de kroegen na de voorstelling. En zo sluipt het verhaal langzaam naar een bekentenis van Evie, die toch wel enkele geheimen had in haar prachtige huwelijk.

Swift weet de tijden van weleer prachtig op te roepen en zet met zijn verhalen hoogte- en dieptepunten neer van iemands leven. Maar hij vertelt niet alles. Hij laat het aan de lezer over om gaten te vullen. Of vragen op te roepen, die leiden tot een mysterie: tot welke perfectie wist Ronnie zijn illusionisme te voeren?

Een heerlijk boek dat makkelijk wegleest en dat je meevoert naar de voorstellingen, die eens op de Pier van Brighton honderden bezoekers trok.

Graham Swift – Hier zijn we (Here We Are, vert. Irving Pardoen), De Arbeiderspers 2020

Deze recensie is ook verschenen in Smitaki's Boekenlust, met links over nog meer boeken over de oude amusementswereld.