Daar op de Mississippi

De Amerikaanse klassieke roman De avonturen van Huckleberry Finn van Mark Twain werd in 1884 gepubliceerd en kon op heel wat kritiek rekenen, vooral wegens een niet ingehouden taalgebruik, dat ook nog eens deels in volkstaal was. Het verhaal dat wegens de gebezigde woorden niet geheel geschikt voor kinderen is, heeft dankzij het avontuurlijke karakter wél een aantrekkingskracht op jeugdige lezers, terwijl de schrijver juist de volwassenen wilde bereiken met zijn satire op de slavernij. Het taalgebruik bleef het boek achtervolgen, omdat er ook veelvuldig gebruik werd gemaakt van het woord ‘nigger’, in Twains tijd een heel gebruikelijk woord, maar tegenwoordig hoog genoteerd in de taboelijst.

Het verhaal gaat over een blank jongetje, Huckleberry Finn, dat de benen neemt en dan de weggelopen zwarte slaaf Jim ontmoet. Samen zakken ze de Mississippi af en beleven heel wat avonturen.

Het verhaal van de slaaf

De Amerikaanse schrijver Percival Everett (geboren 1956) was al voordat hij kon schrijven een bewonderaar van Mark Twain: wegens zijn humor en menselijkheid. Na een lange schrijverscarrière en 23 boeken durfde hij het aan om zich te richten op Huckleberry Finn. Wat uitliep op het verhaal van Jim, die in Twains boek niet vol in de schijnwerpers staat. James is een weggevluchte zwarte slaaf, die weliswaar de weggelopen Huckleberry Finn tegenkomt, waarmee hij ettelijke avonturen beleeft, maar deze keer is het het verhaal van de slaaf en niet die van het kind.

Ook zij zakken de Mississippi af, zijn getuigen van een vreselijk ongeluk en ontmoeten onder andere niet bonafide theaterspelers. Maar later in het boek, wanneer James en Huck elkaar kwijtraken, blijven we bij James en zijn onderhoudende lotgevallen.

Een slaaf in gesprek met Voltaire, Rousseau en John Locke

Everett heeft geen kritiek, noch een satire willen schrijven op de klassieker van Mark Twain. Het boek is eerder een aanvulling of gewoon een andere versie van het verhaal over de avonturen van een wit jongetje en een zwarte slaaf. Zo heeft Everett Jim gepromoveerd van simpele, bijgelovige kracht, tot een pientere persoon die heel goed kan schrijven en lezen en zelfs in zijn dromen in gesprek treedt met filosofen zoals Voltaire, Rousseau en John Locke. Everett heeft een twist gegeven aan het taalgebruik en het als een van de kenmerkende punten van zijn boek verheven. Ditmaal zijn niet alle dialogen in een volkstaal (slang), maar gaat James er prat op dat hij ook perfect Engels kan spreken. Wat hij als een goeie slaaf niet laat merken aan de witte mensen. Met hen spreekt hij speciaal in een soort gebroken Engels, een tactiek van spreken die hij ook zijn kinderen aanleert.

Kleurrijke portretten

Het boek speelt in de voordagen van de burgeroorlog (1861 tot 1865) die uitbrak tussen voor- en tegenstanders van het slaven houden. Het bevat een kluchtige avonturenreeks, rondom de slavenhandel en racisme. En geeft, net als Twain, kleurrijke portretten weer van de mensen die in die tijd langs de Mississippi en door Missouri zwierven. Af en toe worden de situaties wat grimmig, maar Everett hanteert een stijl van schrijven, waardoor we nooit lang stil hoeven te staan bij een ernstig bloedvergieten.

Het n-woord

De auteur stond erop om het woord nigger niet voor een ander woord te vervangen, waarop de vertaler Peter Bergsma besloot het woord niet te vertalen, omdat de vertaling van dit n-woord in Nederland ook in het taboehoekje zit. Hij heeft een huzarenstukje geleverd, daar het verhaal wel drie verschillende taalregisters hanteert, waarvan de volkstaal het meest lastige was om er de goeie woorden voor te vinden. Het is dankzij de uitstekende vertaling dat we kunnen genieten van deze andere kijk op het klassieke verhaal De avonturen van Huckleberry Finn. James belandde op de shortlist-lijsten van zowel de Pulitzer als van de Booker Prize, maar heeft het net niet gered. Wat niets wil zeggen. James is een fraai geschreven, onderhoudende roman met serieuze ondergrond.

Percival Everett – James (Jams, vert. Peter Bergsma), Atlas Contact, 2024

Deze bespreking is ook verschenen in Smitakis Boekenlust, mét leestips: https://smitakisboekenlust.com/percival-everett-james/