De veerkracht van de mens

Deze dagen kies ik het liefst boeken die ver weg staan van oorlogen en landen die de wapens hebben opgenomen, zoals Rusland, Oekraïne, Israël en Gaza. Voor mij is lezen reizen en je reist nu eenmaal niet naar een land in oorlog. Ik heb dan ook even geaarzeld om Ochtend in Jenin, een roman over een Palestijnse familie, open te slaan. Maar het feit dat ik de tweede roman van Susan Abulhawa, Het blauw tussen hemel en zee, zo prachtig vond, haalde me over de streep.

Het litteken van David

Het fictieve verhaal Ochtend in Jenin werd oorspronkelijk in 2006 in Amerika uitgegeven als The scar of David (in 2007 in Nederland als Het litteken van David). Na diverse vertalingen volgde een heruitgave, met de titel Mornings in Jenin. Beide titels verwijzen naar een hoofdthema van dit familiedrama over de Abulheja’s: het litteken van David, waardoor hij herkend kon worden als Isma’iel, de kwijtgeraakte zoon van Hassan en Dalia Abulheja. Jenin is het vluchtelingenkamp waar de grootvader met zijn twee zonen en kleinkinderen Joessoef, Isma’iel en Amaal heen werden gedreven toen ze van hun geboortegrond werden verjaagd.

Het verhaal begint in 1941, enkele jaren voor de oprichting van de staat Israël in 1948. Het was een tijd dat veel Palestijnen nog geloofden dat ze vreedzaam met de joden op hun land konden wonen.

Al sinds generaties leefden de Abulheja’s in Ein Hod tussen olijf-, granaatappel- en andere fruitbomen. Toen ze van hun vruchtbare familiegronden werden verdreven konden ze niet geloven dat ze er nooit meer zouden terugkeren.

Geweld, maar ook mooie familieverhalen

De lijn van het verhaal is een opeenvolging van kommer en kwel, maar ook van mooie familieverhalen die ondanks het telkens oplaaiende geweld blijven ontstaan. Je denkt dat het leed niet erger kan, de ene razzia volgt de andere op, en zelfs wanneer je weer rustig kunt ademhalen omdat het verhaal eindelijk een kalmere koers lijkt te gaan volgen wanneer de vertelster Amaal naar Amerika verhuist, komt er nog een dramatische terugslag in het verhaal.

Toch is Ochtend in Jenin geen tranendal, ook al is het behoorlijk aangrijpend. Susan Abulhawa houdt haar personen menselijk en ingetogen. Sommige karakters volgen door alles wat ze meemaken hun eigen overlevingsstrategie, zoals het ooit zo levendige bedoeïenenmeisje Dalia zich steeds verder in zichzelf terugtrekt na het verlies van een zoon en haar man. Of Mansoer, zoon van Amaals vriendin Hoeda, die als kind werd gemarteld door Israëlische soldaten en terugkwam zonder spraakvermogen en daarom hele verhalen op de muren tekent. De meeste personen die niet omkwamen bij razzia’s blijven echter overeind en proberen zo goed mogelijk wat van hun leven te maken, ook al is dat in een vluchtelingenkamp waar het aan van alles ontbreekt. Vriendschappen vergaan niet, liefdes ontstaan en komen tot bloei, kinderen worden geboren en één kind wordt zelfs teruggevonden. Het is de veerkracht die indruk maakt.

Het verhaal leest als een waar gebeurde familiegeschiedenis, ook al is het fictie. Het zijn echter niet allemaal pure verzinsels: er zitten autobiografische gegevens in verwerkt en er is de verhaallijn over Isma’iel en David, die is geïnspireerd door de roman Return to Haifa van de Palestijnse schrijver en politicus Ghassan Kanafani, een verhaal over een Palestijnse baby die wordt grootgebracht als een jood.

Aangrijpend verhaal

Ochtend in Jenin is een aangrijpend verhaal waarin de vraag wordt gesteld waarom de Palestijnen moeten betalen voor wat de Joden is aangedaan tijdens de holocaust. Ook al zijn er geen wijzende vingers, toch vraag je je af hoe het mogelijk is dat de wereld Israël al zo lang ongestraft zijn gang laat gaan om systematisch de Palestijnen van hun leven en gronden te verdrijven. De politiek voelt als een zware onderstroom, terwijl Susan Abulhawa’s tweede roman Het blauw tussen hemel en zee veel luchtiger is, met zelfs wat magisch realisme hier en daar. Beide verhalen gaan over het familieleven in een vluchtelingenkamp, en een dochter die in Amerika woont, maar ik mis de poëzie die in Het blauw tussen hemel en zee meer ruimte krijgt, om de zware, historische kost wat te compenseren. Ochtend in Jenin is geen licht boek en gaat over de veerkracht van de mens: indrukwekkend en aangrijpend.

Susan Abulhawa – Ochtend in Jenin (Mornings in Jenin, vert. Marianne Gaasbeek), De Geus 2024

Deze bespreking is ook geplaatst in Smitakis Boekenlust, mét leestips: https://smitakisboekenlust.com/susan-abulhawa-ochtend-in-jenin/