In gesprek

In september kwam de roman De passagier uit van Cormac McCarthy. Over Bobby Western, eens een autocoureur in Europa, maar nu als duiker weer terug in zijn thuisland Amerika, in Knoxville. Na de controle van een neergestort vliegtuigje, raakt hij op de vlucht voor wat vage mannen. Tijdens zijn bescheiden odyssee wordt langzaam wat meer over zijn leven onthuld, zoals over zijn zus Alicia, die zelfmoord pleegde. Bobby heeft dat niet kunnen voorkomen en vindt dat feit moeilijk te accepteren. Zijn vader was een wetenschapper en werkte mee aan de totstandkoming van kernbommen in het zogenaamde Manhattan Project. Bobby was zelf ook wetenschapper, maar vond racen veel leuker. Alicia ging wel verder in de wetenschap, de wiskunde, alleen kon ze er niet mee omgaan en raakte psychisch in de knel. Het verhaal van Bobby wordt afgewisseld met stukjes over Alicia, die bezocht wordt door imaginaire personen, zoals een softenon kind met vlerken.

Drie maanden later werd de tweede roman gepubliceerd, ditmaal het verhaal van Alicia. Die checkte in bij de psychiatrische inrichting Stella Maris met een stevige zak geld. Ze was halsoverkop uit Europa vertrokken, waar haar broer na een race-ongeluk in coma ligt. Ze denkt niet dat hij ooit nog bijkomt en dat komende verlies kan ze niet aan.

Het boek bestaat volledig uit dialogen tussen Alicia en haar psychiater en meandert een beetje door Alicia’s leven: over haar oma, haar vader, haar broer, met een hoog gehalte aan filosofie en wiskunde. Het speelt in de tijd voor De passagier, net voor haar zelfmoord, waarmee De passagier opent. De gesprekken geven duidelijk aan dat Bobby nooit haar zelfmoord had kunnen voorkomen. Alicia spreekt makkelijk over zelfmoord en heeft alles goed overdacht, zoals dat ze zich niet in een ijskoud meer zal verdrinken. Ook wordt pijnlijk duidelijk hoe de verhoudingen tussen Bobby en Alicia lagen.

Alicia is een grillige gesprekspartner, die niet echt betrouwbaar is. Ze heeft de mond vol van wiskundigen die haar uitdaagden of juist hielpen haar eigen weg in de wiskunde te vinden, maar uiteindelijk zette Alice niet door, gegrepen door allerlei duistere theorieën over zowel de waarde van wiskunde als die van het leven. De psychiater probeert haar op alle terreinen uit te dagen om meer over haarzelf te vertellen, wat niet altijd lukt.

Terwijl De passagier nog een beetje kon refereren aan de stijl van McCarthy – donker verhaal dat enigszins deed denken aan zijn andere boek dat in Knoxville speelt, Suttree - verliezen we met het lezen van Stella Maris alle vertrouwde McCarthiaanse stijlen. Er is de eerste vrouwelijke hoofdpersoon in McCarthy’s werk en waar veel van zijn boeken nog excelleerden in natuurbeschrijvingen, wordt er in dit boek helemaal geen omgeving beschreven: het zijn puur dialogen die de hoofdstukken vormen, ingedeeld volgens een aantal sessies tussen Alicia en haar psychiater. En er is sprake van heel veel wiskunde. Het enige wat onveranderd is gebleven is het bijzonder spaarzame gebruik van interpunctie, zodat het aan de lezer is om goed op te letten wie aan het woord is.

McCarthy werd in 1981 onderscheiden met een prijs van de MacArthur Foundation, een Amerikaanse stichting die creatieve geesten beloont voor hun werk om de wereld te verbeteren. Prijswinnaars komen zowel uit de kunst als uit de wetenschap. Het is vooral via dit instituut dat McCarthy heel wat wetenschappers heeft ontmoet en waar zijn liefde voor wiskunde tot bloei is gekomen. Volgens hem is wiskunde als muziek, het is puur plezier om naar oplossingen te zoeken. Deze wetenschappelijke passie heeft hij in zijn vorige grootse werken verborgen weten te houden. Nadat zijn roman De weg in 2006 door een groot publiek enthousiast was ontvangen, was bij zijn vrienden bekend dat hij aan De passagier schreef. Misschien heeft hij aangevoeld dat niet al zijn lezers zo goed onderlegd zijn in de wiskunde en werd De passagier met het verhaal over Bobby Western en zijn zus, veel meer dan alleen wetenschappelijk gekonkel. Toen begin 2022 McCarthy’s Amerikaanse uitgever de publicatie aankondigde van de langverwachte nieuwe roman De passagier, kwam Stella Maris als een grote verrassing. Een toetje voor vooral McCarthy zelf, die in dit boek helemaal los kon gaan met dat wat hij graag met vrienden doet: discussiëren over wiskundige vraagstukken en de filosofie er omheen.

Vooral Stella Maris is een gewaagd boek qua stijl en inhoud en bestaat niet alleen uit wetenschappelijke onderwerpen. Het is bij vlagen briljant, bij vlagen voor een lezer zoals ik, die niets van wiskundigen weet, hoog gegrepen intellectuele stof dat kan gaan vervelen. Het voegt inderdaad wel iets toe aan De passagier: het trieste feit dat Alicia zelfmoord pleegde, terwijl Bobby zijn ongeluk toch overleefde, wat Alicia echt voelde voor Bobby, wat meer over haar vioolspel en haar relatie met Het Kind met de vlerken. Maar Stella Maris kan net zo goed apart worden gelezen. Een fraaie afsluiting van Cormac McCarthy’s carrière (geboren in 1933). Of komt deze gelauwerde schrijver met nog meer verrassingen?

Cormac McCarthy – Stella Maris (Stella Maris, vert. Arjaan en Thijs van Nimwegen), Arbeiderspers 2022

Deze bespreking is ook geplaatst in Smitakis Boekenlust, mét leestips: https://smitakisboekenlust.com/cormac-mccarthy-stella-maris/