Doorgeschoten

Tegenwoordig kun je niet zomaar iets zeggen of doen, zonder daar iemand mee te beledigen. Steeds meer mensen eisen hun rechten op. Deze beweging kan ook overdreven worden en hier gaat Waanzin over, over een wereld die is doorgeschoten in sociale normen en waarden: iedereen is hetzelfde, er bestaan geen domme noch slimme of intellectuele mensen en alle woorden die helpen ergens een etiket op te plakken zijn verboden.

Uit de kluiten gewassen #me too en woke beweging

Lionel Shriver is een controversiële schrijver die ervan houdt om heilige huisjes omver te schoppen. In haar romans richt ze zich tegen de Amerikaanse cultuur, zoals domme presidenten, immigratie en terrorisme. Haar meest succesvolleroman We moeten het even over Kevin hebben gaat over de schutter van een schietpartij op een school. Waanzin, haar achttiende roman, is een satire op de uit de kluiten gewassen #me too en woke beweging.

Pearson Converse is een universitaire leraar Engels in het Amerikaanse Voltaire, Pennsylvania, waar ze het steeds moeilijker krijgt om les te geven wegens alle nieuwe verboden, zoals woorden die niet meer gebezigd mogen worden. Niet alleen mag je niets meer aanduiden in dommigheid of menselijke intelligentie, veel klassieke schrijvers en wetenschappers zijn in ongenade gevallen, er mogen geen cijfers meer worden gegeven, examens zijn passé en iedereen kan worden wat-ie wil want niemand mag meer worden geweigerd.

Big Brother is watching you

Pearson echter wil zich er niet bij neerleggen, hoe gevaarlijk dat ook is. Ze probeert haar studenten nog een beetje uit te dagen met een boek van Dostojevski waarvan de titel een verboden woord is, maar er zijn genoeg verklikkers, zodat ze haar baan op het spel zet. Het wordt nog zwaarder, want ook thuis is ze niet veilig meer. Ze is getrouwd met Wade, een boomchirurg, en heeft een elfjarig zoontje, Darwin, en een dochtertje van zes, Lucy. Darwin heeft op school per ongeluk het verboden woord d.. gebruikt en wordt daarom naar huis gestuurd, terwijl Lucy niets begrijpt van alle consternatie en er streng op toeziet dat er bij haar thuis geen verboden woorden door de kamers vliegen. Op straffe van de kinderbescherming!

Een rotsvaste vriendschap

Dan is er ook nog Pearsons hartsvriendin Emory, die een carrière als tv-presentatrice najaagt. Regelmatig legen de twee dames een of meer flessen Merlot en liggen dan dubbel van het lachen om die malle maatschappij waarin ze tegenwoordig leven. Tot de avond waarop Emory met een vriend komt eten. Dan merkt Pearson dat Emory afstand heeft genomen van de rebellie en de kant kiest van haar vriend, die de nieuwe maatschappij heeft omarmd. Het is het begin van de teloorgang van Pearson.

De ontsporing van een maatschappij is het ene thema, het andere thema gaat over de vriendschap tussen Pearson en Emory die ook in het slop raakt. De Merlot blijft steeds vaker in de ijskast liggen en de strijd barst los tussen de twee dames. Pearson vluchtte als puber bij haar ouders en hun strenge leven als Jehova’s getuigen weg en kwam terecht in het warme nest van Emory’s familie, waarvoor ze haar altijd dankbaar zal zijn. Door de tijden heen bleef hun vriendschap als een stevige rots in de branding overeind, totdat Emory een nieuw gezicht laat zien. Is hun vriendschap bestand tegen deze moeilijke tijd, of speelt er meer mee?

Een boze droom over een doorgeschoten Amerika

De strijd om vriendschap is een mooie verhaallijn met genoeg drama voor een heel boek. Maar Shriver raakt niet uitgepraat over haar boze droom over een doorgeschoten Amerika en wijdt soms teveel woorden aan voorbeelden van alles wat verboden is en wat de consequenties zijn, zoals het gevaar van ongeschoold ziekenhuispersoneel, steeds slechtere levensmiddelen, of steeds meer onkundige mensen aan het roer van productieprocessen. Alsof ze anders niet duidelijk genoeg is over de maatschappij waarin Pearson leeft. Hierdoor ontneemt ze de lezer de ruimte om zelf creatief met het idee om te gaan en raakt de strijd rond de vriendschap een beetje ondergesneeuwd.

Dat is niet het enige wat een beetje stoort in deze roman. Zo is de verteller van het verhaal, Pearson, waarachter de schrijfster zich toch een beetje verschuilt, niet de meest sympathieke hoofdpersoon, zo vol als ze is van haarzelf. Pearson legt het hele verhaal in een boek vast, het verhaal dat we nu lezen, maar ze vertelt het zonder passie.

Geen literair hoogstandje, wel onderhoudend

Toch zijn er nog genoeg positieve punten waardoor je dit boek niet zonder meer moet laten liggen: allereerst is het idee van het verhaal over een doorgedraaide maatschappij heel origineel. Bovendien zijn er regelmatig grappige stukjes in het verhaal te vinden en komt er af en toe ook nog wat spanning om de hoek kijken. De preek die Pearson haar studenten toeschreeuwt wanneer ze de pan uit flipt, is een van de betere passages van het boek. Het leest makkelijk weg, ook al schiet de schrijfster, zoals ook de door haar beschreven maatschappij, soms wel eens door met voorbeelden. Al met al geen literair hoogstandje maar wel een onderhoudend boek.

Lionel Shriver – Waanzin (Mania, vert. Marian van der Ster en Karina van Santen), Atlas Contact, 2024

Deze bespreking is ook geplaatst in Smitakis Boekenlust.nl, mét leestips: https://smitakisboekenlust.com/lionel-shriver-waanzin/