Messcherp dossier

In 1869 wordt de Schotse dorpsgemeenschap in Culduie opgeschrikt door een familiedrama: drie leden van het gezin Mackenzie zijn op brute wijze om het leven gebracht. De moordenaar is direct in beeld: het is de zeventienjarige Roderick Macrae die in koelen bloede een einde maakte aan drie levens. Op verzoek van zijn advocaat schrijft Roddy zijn levensverhaal op.  

‘Mijn leven was kort en onbeduidend en het is niet mijn bedoeling om mijzelf vrij te pleiten van de daden die ik recentelijk heb gepleegd.’  

Misdaad is van alle tijden. Graeme Macrae Burnet kiest ervoor om zijn roman Zijn bloedige plan te plaatsen in een tijd waarin de gevolgen van een delict een flinke impact hebben op de gemeenschap. Met zijn tweede boek behaalde de Schotse schrijver de shortlist van de Man Booker Prize 2016. In het voorwoord beschrijft hij hoe hij op het verhaal van zijn naamgenoot stuitte en probeert zo de lezer in eerste instantie op het verkeerde been te zetten door dit verhaal als waargebeurd te presenteren.  

Magistraal is de opzet van deze roman die in veel opzichten doet denken aan een reconstructie die niet misstaat in de betere true crime boeken. Macrae Burnet laat de dader aan het woord in aangrijpende memoires waarin de zeventienjarige verdachte tijdens zijn gevangenschap uitlegt waarom hij tot zijn gruwelijke daad is gekomen. Vervolgens schakelt het over naar het verslag Reizen in het grensgebied van de waanzin samengesteld door J. Bruce Thomson. Laatstgenoemde is een persoon die werkelijk bestaan heeft, maar in dit fictieve verhaal een rol krijgt toebedeeld. Een medisch rapport van een lijkschouwer, getuigenverklaringen en een rechtbankverslag vormen de laatste onderdelen die de lezer een intrigerend beeld geven van een moordzaak met verstrekkende gevolgen. Samen zijn ze een soort dossier, ieder hoofdstuk vormt een nieuw bewijsstuk.   

Belangrijk is het motief achter de misdaad, maar Macrae Burnet stipt ook andere thema’s aan in zijn roman. Zo wordt beschreven hoe de gezinnen, afhankelijk van de oogst op hun pachtgrond, vaak als minderwaardig werden betiteld en met moeite het hoofd boven water konden houden. Met veel inlevingsvermogen schetst de schrijver hoe een tiener zich niet kan bevrijden uit de gevangenis die zijn leven is. Geen ontsnapping mogelijk of is er toch een manier om de touwtjes weer in handen te nemen?  

Juist die balans tussen emotie en een glasheldere presentatie van feiten, maakt van Zijn bloedige plan een roman waar de lezer zich volledig in kan verliezen. Het geeft een indringend beeld van vervlogen tijden met omstandigheden die wij ons vandaag de dag niet voor kunnen stellen. Klein punt van kritiek is dat Macrae Burnet in zijn rechtbankverslag enigszins vervalt in herhaling: bepaalde feiten worden opnieuw opgesomd terwijl in meerdere hoofdstukken de tijdlijn vakkundig is uitgelegd aan de lezer.   

De kracht van deze roman schuilt in het feit dat de schrijver nergens een oordeel velt over het lot van zijn personage. De lezer krijgt de kans om zelf als jurylid een mening te vormen over Roderick Macrae. Hoe komt een onschuldig ogende jongeman op zo'n bloedig plan? Zijn het de omstandigheden in zijn omgeving (bijvoorbeeld de pesterijen en een uitzichtloze toekomst) of kan het hem werkelijk kwalijk genomen worden? Vragen die de lezer genoeg stof tot nadenken geven.