Gedateerd complotdenken doet sterk thema geen recht

"Het punt is dat kranten niet worden gemaakt om nieuws te verspreiden, maar om het te verhullen. Er gebeurt iets, je kunt het niet verzwijgen maar het brengt tegelijk ook veel mensen in verlegenheid, en dus zet je in dezelfde editie paginabrede koppen die mensen de koude rillingen bezorgen, moeder keelt haar vier kinderen, misschien blijft er van ons spaargeld niets over (…) Je nieuws verzuipt in een grote informatiezee."

Colonna, hoofdpersoon in de roman Het nulnummer van Umberto Eco (1932), heeft zijn studie Duits nooit afgemaakt, omdat hij het te druk had met vertaalklussen. De jaren beginnen te tellen en hij moet zijn brood verdienen met wat er op zijn pad komt. Hij is een loser. Tot die conclusie komt hij zelf.

"Als je in je leven altijd maar blijft hopen op het onmogelijke, ben je eigenlijk al een loser. En als je dat in de gaten hebt is de dalende lijn ingezet. (…) Losers hebben, net als autodidacten, een bredere kennis dan winnaars, als je wilt winnen moet je alles weten van één ding en geen tijd verdoen met het leren van al het andere, het genot van eruditie is voorbehouden aan losers. Hoe meer je weet, hoe meer er in je leven niet goed is gegaan. (…) Ondertussen droomde ik van datgene waar alle losers van dromen, te weten dat ik op een dag een boek zou schrijven dat me roem en rijkdom zou brengen."

Colonna krijgt de kans een boek te schrijven als hij chef-redactie wordt bij Morgen, een krant waarvan het de bedoeling is dat hij nooit zal verschijnen. Het medium moet de eigenaar een betere positie geven bij de gevestigde orde in Italië door met onthullingen over politieke, kerkelijke en financiële machten te dreigen. Eén van de redacteuren meent een verband te kunnen leggen tussen het Vaticaan en Mussolini, die nog tientallen jaren na de Tweede Wereldoorlog in Argentinië of in het Vaticaan zelf zou hebben geleefd, in afwachting van zijn terugkeer als dictator. De redacteur, Braggadocio, wordt vermoord en omdat niet duidelijk is of dit verband houdt met zijn onderzoek, wordt iedereen bang en trekt de eigenaar de stekker uit Morgen.

Het nulnummer is een roman over complotdenken, waarin veel open deuren over de vermeende onafhankelijkheid van de media worden ingetrapt. Nieuwsmedia zijn nooit objectief, al was het maar omdat ze altijd een keuze uit het nieuws zullen moeten maken om de krant niet op bijbelformaat bij de lezer af te leveren. Hoofdredacteuren en uitgevers houden rekening met commerciële en politieke belangen. Dat dit anders aan het publiek wordt voorgespiegeld is op zich een goed thema voor een roman. Het is ook een universeel onderwerp. Jammer dat Eco zich beperkt tot gedateerde en lokale gebeurtenissen om dit thema in te vullen. De gebeurtenissen rond Gladio en de Rode Brigades zijn nu al grotendeels verdwenen uit het collectieve geheugen, in ieder geval buiten Italië.

Te vrezen valt of Het nulnummer een evergreen in het kielzog van 1984 of Brave New World gaat worden. Buiten de gedateerdheid en aan Italië verbonden thematiek, vermoeiden de ellenlange uiteenzettingen van Braggadocio over het complot dat hij in kaart brengt de lezer eerder dan dat ze hem op het puntje van zijn stoel brengen. Een gemiste kans voor de gevestigde schrijver van wereldformaat die Umberto Eco is.