Onevenwichtige zoektocht naar een Duits-Joodse identiteit

“Lola pakte een zwart kajalpotlood uit haar leren tas, boog over de wasbak zodat ze zichzelf in de spiegel beter kon zien, zette het potlood op haar bovenlip en maakte het filtrum helemaal zwart. Op die manier ontstond er een rechthoekje van anderhalve centimeter hoog en één centimeter breed, dat door de glittertjes in de kajal zacht glansde.”

Met deze opmerkelijke actie van hoofdpersoon Lola opent Mirna Funk (Berlijn, 1981) haar roman Winternabijheid. Lola is een eigentijdse, jonge vrouw uit Berlijn die op zoek is naar zichzelf en het Joodse in haar. Ze is het kind van een Duitse moeder en een Joodse vader en groeide op bij haar grootouders die de Holocaust overleefden. Volgens de strikte Joodse regels is Lola geen jodin, omdat dit via de moederlijke lijn wordt doorgegeven, maar Lola voelt zich wel degelijk Joods waardoor de antisemitische opmerkingen van de buitenwereld haar raken. Meestal worden die discriminerende opmerkingen gemaakt onder het mom van een geintje. Wanneer twee van haar vrienden een foto van haar met Hitlersnorretje online zetten, laat Lola het er niet bij zitten en spant een rechtszaak tegen hen aan. In haar ogen is zij de enige die het recht heeft om een Hitlersnorretje op haar gezicht te tekenen.

Winternabijheid heeft met (onbewuste) antisemitisme in de Duitse samenleving een interessant thema te pakken. De roman maakt de lezer ervan bewust dat discriminatie in die vorm in Duitsland nog altijd voorkomt, ook na de gruwelijke gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog. De roman roept de vragen op of het oorlogsverleden van Duitsland nog relevant is in het huidige Duitsland en hoe het land met zijn verleden om kan gaan. Lola laat zien wat het antisemitisme met iemand kan doen; zij wordt er volledig door uit het veld geslagen.

Een tweede interessante kwestie die de roman aansnijdt, is die van het conflict in Israël / Palestina. Om wat afstand te nemen van alle gebeurtenissen in Berlijn, besluit Lola af te reizen naar Israël. In Israël is alles politiek, zo wordt haar verteld door Sjlomo, de man op wie ze daar verliefd wordt. Daardoor vindt Lola daar niet wat ze zo gehoopt had, namelijk wat het is om Joods te zijn. Joods zijn is in Israël verweven met bepaalde politieke standpunten waar Lola niet achter kan staan. De Gaza-oorlog die ondertussen is uitgebroken, zet haar onder druk om politieke keuzes te maken. Dat wordt haar op dat moment te veel en uiteindelijk vindt ze de rust die ze zo nodig heeft op een Thais eiland.

Het is ontzettend jammer dat Winternabijheid niet wat beter geredigeerd is. Het taalgebruik in de roman is nu ontzettend storend. Vermoedelijk komt dit door de slechte vertaling naar het Nederlands: bijvoorbeeld “een aai-over-de-bol-vrijbiljet”, “stortbeken” en “ontrukte”. Verder zijn er tal van scènes in de roman die werkelijk niets toevoegen, zoals de aanwezigheid van de fictionele Mirna Funk aan het begin en aan het slot van de roman. Een ander voorbeeld is de scène waarin ze even genoeg heeft van haar relatie met Sjlomo en een kortstondige verhouding met een ander begint. Dit soort scènes leiden af en maken van de roman een onevenwichtig en rommelig geheel.

Al met al is Winternabijheid een roman die nieuwe inzichten geeft over de huidige Duitse maatschappij en het conflict in Israël en Palestina, maar waarbij de lezer zich over storend taalgebruik heen moet kunnen zetten.