Anders kijken naar de verborgen verhalen tussen mannen en vrouwen
Het is 1913. De Poolse jongeman Miescysław Wojnicz heeft tuberculose en gaat naar een kuuroord om te herstellen. Daar woont hij in een ‘pension voor heren’, met vier andere mannen en de pensionhouder met zijn hulpje, en ondergaat behandelingen in het sanatorium. Gaandeweg blijken er vreemde dingen aan de hand en Wojnicz wordt hierin meegezogen.
Wat opvalt is de schrijfstijl: die omvat heel veel minder gangbare, een beetje ouderwets aandoende woorden. Deels zijn dat woorden die kledingstukken, voorwerpen, vervoersmiddelen en dergelijke aanduiden uit een andere tijd (droschke, pelerine), deels zijn het ‘moeilijke’ woorden (astrant, peroreren, atavisme, convalescentie). Daarnaast gebruikt Tokarczuk veel culturele verwijzingen. Naar Poolse eendenbloedsoep, maar zeker ook naar de klassieken.
De zinnen in het boek hebben iets ouderwets, plechtigs. Maar het past goed bij het verhaal - en de tijd en plaats waar dat zich afspeelt. De taal van het boek is wonderschoon, waar we deels vast ook de vertaler, Karol Lesman, dankbaar voor kunnen zijn. En dan zit er ook nog eens een onderkoelde humor in. Tokarczuk laat de heren bijvoorbeeld minachtend zeggen over vrouwen die literatuur bedrijven dat ze vaak toegeven aan ‘een hang naar allerlei buitenissigheden: geesten, dromen en hersenschimmen (…)’ (p249). Drie keer raden waar dit verhaal vol mee zit…
Hoewel dit verhaal zeker geen ‘feministisch antwoord’ op welke vraag dan ook is, zoals de achterflap verkondigt, is de verhouding tussen mannen en vrouwen wel een thema. Als Wojnicz vermoeid aankomt in het pension, helpt de pensionhouder hem de trap op, p16: ‘Dat alles roept een verre associatie op met worstelen, mannensport, harde lijven die op elkaar drukken, over elkaar heen schuren, tegen elkaar aan botsen, niet om elkaar pijn te doen, maar integendeel om onder het mom van strijd elkaar tederheid en toewijding te tonen.’
Tokarczuk lijkt hier stoerdoenerij en machogedrag te gaan beschrijven en gaat vervolgens helemaal de andere kant op. In de rest van het verhaal speelt ze ook met dit soort wendingen en onverwachte combinaties. Ze maakt in de loop van het verhaal regelmatig gebruik van de metafoor van het leger, laat de mannen eindeloze vrouwonvriendelijke discussies voeren en zet daar dan een zachte, diffuse en meervoudige vertelstem tegenover (die toch ook weer niet echt zacht blijkt), beschrijft een liefdevol schilderij van Jezus als kind met zijn moeder, oma en overgrootmoeder en laat haar hoofdpersoon Wojnicz van bijen houden. Er komen diverse engelenbeelden in voor, wat toch in principe sekseloze wezens zijn, maar die hier in geen van de gevallen de perfecte ongenaakbaarheid hebben die we van hen gewend zijn. En dat zijn maar een paar voorbeelden. Zo spant ze een soort ruimte op, waarbij mannen/mannelijkheid en vrouwen/vrouwelijkheid niet diametraal tegenover elkaar staan, maar zich op allerlei manieren tot elkaar verhouden. Hokjes voldoen niet.
De hoofdpersoon Wojnicz maakt een belangrijk ontwikkeling door. Onder andere door zijn collega-patiënt, de zachtaardige kunstschilder Thilo von Hahn, en misschien ook een beetje geholpen door de veelvuldig gedronken paddenstoelenlikeur met hallucinatoire effecten, leert hij anders naar zichzelf en de wereld te kijken.
Aan het begin van het boek is een van Wojnicz grootste angsten om bekeken te worden. Hij associeert dat met beoordeeld worden, vergeleken met hoe hij zou moeten zijn, waarbij hij een eeuwig gevoel van tekortschieten heeft. Het met meer neutraliteit naar de wereld om hem heen kijken, meer ‘door de dingen heen’, helpt hem om hoe langer hoe steviger in het leven te staan. Hij leert te houden van de ‘onvolmaaktheid in de volmaaktheid’ en blij te zijn als hij zichzelf beziet.
Impliciet doet het verhaal ook een beroep op ons, de lezers, om ons eigen kijken te bevragen. Misschien zit de essentie van het boek wel precies in het kijken: als je écht goed kijkt, zoals Wojnicz van Thilo leert om naar het schilderij van Abraham en Isaac door Herri met de Bles te kijken, dan vind je de verborgen verhalen, van de zachte stemmen op de achtergrond.
Met hetzelfde gemak zou je ook kunnen schrijven over andere thema’s in dit boek dan ik hierboven noem. Je kunt veel dieper in de klassieke verwijzingen duiken of juist focussen op de geopolitieke situatie in die tijd. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de rol die de natuur in het geheel speelt, of hoe je de titel nu precies moet interpreteren. Wat je eruit haalt, hangt af van wie je bent en hoe je je blik richt bij het lezen. Tokarczuk duwt ons niets door de strot, maar reikt allerlei elementen aan waarbij je zelf accenten mag leggen. Wel slaagt ze er heel goed in om alles in het hele boek met elkaar te laten resoneren. Dus elk verhaal-elementje laat wel weer ergens anders iets meeklinken. Het is een rijk boek met de mycelium-structuur van het bos om het kuurdorp heen.
Ik kreeg dit boek als geschenk om deel te nemen aan de hebban-leesclub en heb daar erg van genoten!
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Tallatal
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
