Heerlijk afscheid van Ankh-Meurbork met een lach en een traan

Terry Pratchett is één van de bekendste namen in de wereld der fantasieboeken. Zijn Schijfwereld-reeks is niet alleen erg lang (dit is boek 40), maar ook erg populair. Helaas is Sir Terry Pratchett afgelopen maart overleden aan Alzheimer. Op Stoom is het laatste Schijfwereld-boek dat tijdens zijn leven is uitgegeven, en zal het laatste Schijfwereld-boek zijn dat zich in Ankh-Meurbork afspeelt. Na zijn dood is nog een boek uitgegeven met Tiffany Aching als hoofdpersoon, The Shepherd’s Crown.

De stadstaat Ankh-Meurbork wordt strak geregeerd door de tiran Heer Ottopedi. Echter, zelfs Ottopedi kan de vooruitgang niet stoppen en zodoende komt IJzeren Biels naar Ankh-Meurbork: de eerste stoomtrein op de Schijfwereld. Harrie Koning, één van de rijkste zakenmannen in de stad, ziet er wel wat in. Harrie is zelf ooit als straatschooier begonnen met het ophalen en weer verkopen van menselijke afvalproducten, en kan het wel waarderen wanneer iemand probeert zijn of haar droom waar te maken. Dik Pastol, de maker van IJzeren Biels, heeft al snel alle mogelijkheid om zijn spoorweg door het hele continent te leggen. De Schijfwereld rolt zo het stoomtijdperk binnen.

De verhalen van Terry Pratchett zijn bijna een genre op zich. Hij maakt veel gebruik van humor en heeft een scherp inzicht in de menselijke geest. Dit gebruikt hij om karakters neer te zetten die een karikatuur van zichzelf lijken zonder te irriteren. In Op Stoom combineert hij een paar van zijn meest markante karakters. Naast Heer Ottopedi en Harrie Koning, zijn daar ook weer Feucht van Lippvacht (ex-meester-crimineel, huidige baas van de bank, de munt en de posterijen), Douwe Flinx (commandant van de wacht en bezitter van een hele reeks titels die hij liever kwijt dan rijk is) en Rhys Rhysson (de lage koning der dwergen).

Toch mist dit boek een stukje van de scherpte die eerdere boeken, zoals Berevaar en De Dief van Tijd, wel hadden. Het boek brengt weinig nieuws en weinig nieuwe, onvergetelijke karakters. Het boek voelt wat braaf en wat vlakker aan dan andere Schijfwereld-boeken. Dat maakt het absoluut geen slecht boek, niet eens het minste boek in de Schijfwereld-reeks. Mede hierdoor voelt het boek wel een beetje als een afscheid van de Ankh-Meurbork, wat het helaas ook is.

De schrijfstijl van Terry Pratchett is uniek, met veel scherpe opmerkingen en taalkundige grapjes en vindingen. Dit laat zich niet altijd even lekker vertalen, maar gelukkig vaak genoeg ook wel: ‘ineens klonk het geluid van een krolse jammergeest toen Willy de hefboom overhaalde.’ De aantekeningen die bij Op Stoom te plaatsen zijn, zijn kleine dingen. Zo zit er soms een onmogelijkheid in het boek, zoals wanneer er naar een plastic object wordt verwezen: plastic bestaat (nog) helemaal niet op de Schijfwereld. Of dat allemaal aan de vertaler ligt, is moeilijk met zekerheid te zeggen. Het zou zelfs kunnen dat dit bewust is gedaan.

Zoals vaker gebruikt Pratchett zijn boek om sociale problemen te bespreken. Ja, het boek gaat over de komst van de stoomtrein, en op een oppervlakkig niveau over mensen die worden opgeblazen omdat ze niet goed opletten bij wat ze doen. Het gaat daarnaast over de angst voor verandering, het accepteren van mensen die anders zijn dan jij en de gevaren van extremisten in religie. Het gaat over vrij zijn om de wereld te verkennen, nieuwe dingen omarmen en te durven dromen. Dit alles uiteraard verpakt in een schil van humor en een uiterst vermakelijk verhaal.

Op Stoom is verweven met zijn voorgangers. Hierdoor kan het een moeilijke binnenkomer zijn voor wie nog nooit een boek over de Schijfwereld heeft gelezen. Aan de andere kant zijn de personages ondertussen zo vertrouwd voor de schrijver, dat hun karakter en hun interacties heel natuurlijk aanvoelen. Alles klopt, alles past in elkaar. Iedereen heeft zijn eigen rol en vervult die met verve. Op Stoom is een prachtige afsluiter van een serie die wat mij betreft nooit mocht eindigen. Voor een ieder die de boeken van de Schijfwereld al heeft, hoef ik geen aanbeveling meer te doen. Voor wie de Schijfwereld-boeken nog niet heeft gelezen, is er maar één vraag: waarom niet?