Het vergaan van glorie in al zijn pracht verteld

Ga in gedachten terug naar 1860, voel de warmte van Sicilië, ruik de sacrale geuren van de kerk en de kruiden van het land, verbeeld een uitgestrekt landgoed met vele kamers en prachtige tuinen en stap in de schoenen van Don Fabrizio Corbera, prins van Salina. Het verval van een belangrijke aristocratische familie wordt door zijn ogen bekeken en beschreven. De auteur was de kleinzoon van Don Fabrizio en gebruikte zijn eigen ervaringen en verhalen uit overleveringen om zijn enige roman gestalte te geven. Van de prachtige rijkdommen die in het bezit waren van de familie is niets meer over, wat rest is De tijgerkat, de roman die op grond van een nagelaten typoscript en een autografisch manuscript, postuum verscheen.

Het schijnt dat Di Lampedusa een inval kreeg voor zijn roman toen hij in 1925 de Baltische baronesse Alexandra Wolff-Stomersee ontmoette bij een oom die de ambassadeur van Italië in Londen was en tevens stiefvader van Alexandra. Het idee van een vertelling over zijn familie was er al, maar hij zocht naar het ultieme begin. In Koerland, Letland, schreef hij zijn eerste ruwe schetsen van De tijgerkat. De personages krijgen de aandacht die ze verdienen, hun karakter en uiterlijk doen hen leven en zorgen voor een soms filmische beleving.

'Ongeduldig en nogal bruusk liet de prinses de rozenkrans in haar met gitten bestikte tasje vallen, terwijl haar mooie maar maniakale ogen tersluiks naar haar serviele kinderen keken en naar haar tirannieke echtgenoot, naar wiens liefdevolle overheersing het vergeefse smachten van haar lichaam uitging.'

Voilà, zie hier de verhoudingen tussen de prins en de prinses. Deze observatie voorspelt een niet zo gelukkige echtgenote en een eega die zijn heil elders zoekt. Prachtig en subtiel wordt dit thema uitgewerkt, vooral wanneer het kerkelijk gezag met een schuin oogje meekijkt en hiermee de prins verzwakt. De kerkelijke en politieke macht zijn onlosmakelijk verbonden met het dagelijks leven en bestuur op Sicilië.

Tancredi is als tweede hoofdpersonage een tegenhanger van de lethargische prins. De mooie en strijdbare jongeling maakt furore als revolutionair, bij de dames is hij zeer gewild. Italië is in de tijd waarin de roman zich afspeelt nog niet verenigd, Sicilië valt onder het gezag van Bourbon, het noorden wordt bestuurd door Oostenrijk. Meerdere pogingen worden ondernomen om de verschillende koninkrijken te verenigen in een natie, hiervoor worden geheime genootschappen opgericht. Tancredi sloot zich bij een van die genootschappen aan.

De aantrekkelijke jongeman heeft niet te klagen over vrouwelijke belangstelling en dit kan leiden tot onverkwikkelijke situaties waarbij don Frabrizio voor de schier onmogelijke keuze gesteld wordt een eerlijk gesprek aan te gaan met de burgemeester over diens beeldschone dochter en Tancredi, die onder don Fabrizio’s vleugels valt. Tussen de twee mannen is wat spanning die wordt fantastisch uitgewerkt, hierin zie je de opkomst van het nieuwe geld en verhoudingen, die sinds jaar en dag geaccepteerd waren, langzaam veranderen.

‘Maar er is een speciale godin die de prinsen beschermt. Zij heet Goede Manieren, en vaak grijpt zij in om een tijgerkat te behoeden voor een faux pas. Men moet daarvoor echter een hoge prijs betalen. Zoals Pallas Athena ingrijpt om Odysseus enigszins in te tomen, zo verscheen Goede Manieren aan Don Fabrizio om hem vlak voor de afgrond te houden, maar hij moest voor zijn redding betalen door zich voor tenminste een keer in zijn leven expliciet uit te drukken.’

Politieke gebeurtenissen maken deze roman ongemerkt complex doordat de veranderingen in de bestuurlijke macht zich mengen met de gewoonten op het zonovergoten Sicilië met zijn eeuwenoude tradities. Wanneer ook de persoonlijke verhoudingen gaan schuiven en menig personage teleurgesteld wordt in de liefde of een andere min of meer pikante aangelegenheid zou het verhaal met de vele ingrediënten een onoverzichtelijk karakter kunnen krijgen. Echter, door de prachtige, vaak barokke, schrijfstijl en de zintuiglijke beschrijvingen van zowel de overweldigende natuur als de aristocratische levenswijze leest de roman als een zeer rijke verzameling schetsen over het menselijk handelen in een tijd waarin zekerheden één voor één afbrokkelen.

Het nawoord van de vertaler voegt enorm veel toe over de achtergrond van de auteur en het proces waarop het boek tot stand kwam. Tenslotte is er een hoofdstukje gewijd aan de historische context waarin de geschiedenis van Italië beknopt wordt weergegeven. Een warm aanbevolen klassieker met als een van de absolute hoogtepunten de alom geroemde sterfscène van de oude prins van Lampedusa