Raadselachtige vertelling over eerwraak

Deze roman speelt zich af in Colombia en wordt verteld alsof het een feitelijk verslag is, maar het gebruikte proza is helemaal niet zo journalistiek, het is veel eerder bloemrijk en zintuiglijk. De couleur locale maakt het tot een prachtig boek waarin je moeiteloos meeloopt in de oude straatjes, melk koopt in het winkeltje van Clothilde en het loeiende geluid van de boot, waarmee de bisschop arriveert, hoort.

Een drama vlak na een huwelijksfeest vormt de basis van dit boek. De bruidegom, Bayardo San Románont, ontdekt in de huwelijksnacht dat zijn bruid, Angela Vicario, geen maagd meer is, dit is een grote schande in de Colombiaanse cultuur. Nog half dronken van het feest vieren achterhalen de twee broers van de bruid de naam van de dader en besluiten hem te doden. Met messen gaan op jacht. De dader had allang gewaarschuwd kunnen zijn, want de broers maken van hun hart geen moordkuil, ze verspreiden hun voornemen zodat veel inwoners in korte tijd op de hoogte zijn van de moordplannen, ook de gezagdragers.

Het doelwit, Santiago Nasar, heeft helemaal niets in de gaten. Het boek begint met een passage waarin hij vroeg wakker wordt. De dromen die hij heeft gaan over bomen en zijn moeder, een goede uitlegster van dromen , heeft deze keer de voorspellende boodschappen helemaal gemist.

In een bijna carnavaleske sfeer komen beelden van personages die iets hadden kunnen doen om de tragedie te voorkomen tot leven.

‘Faustino Santos begreep helemaal niet wat er gebeurd was. “Ze kwamen nog eens hun messen slijpen,” vertelde hij mij, “en ze schreeuwden weer, zodat iedereen het hoorde, dat ze Santiago Nasar de ingewanden uit zijn lijf zouden rukken, dus ik dacht dat ze de boel voor de gek hielden, vooral omdat ik niet op de messen lette, want ik dacht dat het dezelfde waren. “ Nu echter merkte Clothilde Armenta, toen zij binnenkwamen, dat ze niet zo vastbesloten waren als de vorige keer.’ (1981-53)

Let ook op de prachtige exotische omschrijvingen van Santiago, enige zoon uit het verstandshuwelijk van een Arabische vader en een Colombiaanse moeder. Hij was slank en bleek, had Arabische wenkbrauwen en krulletjes zoals zijn vader. Het huwelijk was niet gelukkig, maar met z’n vader kon Santiago goed overweg.

‘Van zijn vader had hij, al toen hij heel klein was, geleerd met vuurwapens om te gaan, van paarden te houden en roofvogels af te richten, maar van hem had hij ook de schone kunsten, voorzichtigheid en dapperheid geleerd.’ (1981-10)

Marquez baseerde zijn verhaal op feiten. Een jonge medisch student zou de maagdelijkheid van een meisje gestolen hebben en na ontdekking in de huwelijksnacht werd de student, net als in de roman, vermoord door messteken.
Toch is het verhaal mysterieus, misschien door de getuigenverklaringen die helemaal niet eenduidig zijn, volgens de een regende het, volgens de ander was het mooi weer. Dit is misschien wel een van de thema’s, hoe betrouwbaar zijn getuigenissen en hoe aannemelijk is het dat Santiago echt de dader was en wat waren de omstandigheden tijdens de daad? Het blijft een raadsel. Ook de rol van de verteller is subjectief, als onderdeel van de gemeenschap die hij beschrijft is hij geen buitenstaander. In ‘Het verhaal achter het verhaal’ toegevoegd achter in de uitgave die ik heb, staat een onthullende passage over de rol van de verteller. Het maakt het boek nog raadselachtiger.

Dit bijzondere boek was mijn kennismaking met deze auteur. Ik wist van zijn voorliefde voor het magisch realisme, dat komt ook in dit verhaal terug. Hoewel de term ‘kroniek’ de verwachting wekt dat het om pure verslaggeving gaat, is dit verre van een zakelijke weergave geworden.
Dat het onderzoek naar het misdrijf niet helemaal professioneel verloopt wordt duidelijk door het verslag, dat overigens wel op feiten blijkt te berusten, waarin autopsie verricht wordt op het lichaam van Santiago. Daar hoef je je verbeelding niet voor aan te sporen, dat gaat vanzelf.
Het tegengestelde kan Marquez ook. Zijpaden die de auteur bewandelt om een situatie te beschrijven lijken op een zeer geslaagde poging iets wat niet zo mooi is, poëtisch te vertellen om het zodoende te verheffen. Prachtig voorbeeld hiervan is de omschrijving van het bordeel.
Het boek is niet chronologisch opgebouwd en mij vergde het enige verbeeldingskracht om alle aangedragen fragmentarische stukjes bijeen te brengen tot een geheel, het totaal is dan wel een schitterend mozaïek zonder afgerond einde....