Diepzinnige mysieke teksten, leerzaam voor wie ze kan doorgronden

Het Evangelie van Thomas bestaat uit 114 uitspraken van Jezus, zogenoemde logia. Ongeveer de helft ervan is ook terug te vinden in de Bijbel. Het Thomas-Evangelie is een van de oude teksten die in 1945 in een kruik bij het Egyptische plaatse Nag Hammadi zijn gevonden.

Uit het Thomas-Evangelie komt een andere Jezus naar voren dan ons door het traditionele Christendom wordt voorgehouden. Over kruis en opstanding wordt niet gesproken. Jezus lijkt veeleer de weg te wijzen naar bewustwording, non-dualiteit, zelfrealisatie en verlichting. Wees je ervan bewust dat alles één is, uit het Ene voortkomt, en weer terug keert naar het Ene. Niet twee maar één, don-duaal. Alles is met elkaar verbonden. In de woorden van Jezus: “Ik en de vader zijn één”. Net als in “Het Evangelie van de Waarheid” wordt de mens niet als zondig beschouwd, maar als onwetend, waardoor lijden en kwaad ontstaan.

In een inleiding op Het Evangelie van Thomas plaatst Marcel Messing dit Evangelie in de context van het vroege Christendom en latere ontwikkelingen, en vergelijkt hij verschillende uitspraken van Jezus met andere Christelijke en Gnostische teksten, de Oepanisjads, Boeddhistische geschriften en Zen uitspraken. Volgens Messing staan de Farizeeën symbool voor wie verstandelijke kennis, wetten en morele regels belangrijker vindt dan kennis van het hart, die liefde laat opbloeien als lelies in het veld. Zijn inleiding eindigt met een beschouwing over Erik van Ruysbeek en de uitnodiging om de 114 logia en de poëtische reflecties van Erik van Ruysbeek zonder haast, kalm en sereen te lezen.

De reflecties van Erik van Ruysbeek blijven soms dicht bij de oorspronkelijke tekst van Jezus, maar slaan vaak een eigen weg in. Logion 82 telt bijvoorbeeld slechts twee regels, aanzienlijk minder dan de 18 regels reflectie van Van Ruysbeek.

Ik heb dit boek twee sterren gegeven. Waarschijnlijk ten onrechte, want de uitspraken van Jezus getuigen waarschijnlijk van diepgaand inzicht. Jezus was duidelijk een mysticus, met kennis van het leven die mijn begrip te boven gaat. Waarom mystici hun inzichten zo mysterieus verwoorden begrijp ik niet goed. Waarschijnlijk deels doordat ze zijn uitgesproken in een hele andere tijd en cultuur, en deels omdat diepgaande inzichten lastig in woorden zijn uit te drukken. Het onzegbare kan kennelijk niet via het verstand maar alleen via het hart tot ons doordringen.

De gnostische toelichtingen van Erik van Ruysbeek zorgen voor mij persoonlijk niet voor verduidelijking, eerder voor nog meer verwarring. Zijn poëtische reflecties lijken meer op associaties naar aanleiding van de tekst en persoonlijke interpretaties dan op een toelichting bij de uitspaken van Jezus. Woorden als ik-loos, en teksten als “u allen ben ik, u allen zijt mij, vormen gaan voorbij, zonder eind, zonder begin, tijdloze oorsprong is alles, O dood er is geen plaats voor u” doen sterk denken aan inzichten uit het Oosten over het verschil tussen tijdelijke vormen en tijdloze essentie.

De toespraken van Osho over Jezus, vastgelegd in Osho’s boeken “Volg mij”, “Gezaaid in goede aarde”, “Drink mij”, en “Ik ben de zee die je zoekt”, vindt ik zelf veel duidelijker en sprankelender,. Het is jammer dat over de esoterische uitspraken van Jezus in de kerk en door Rome voor zover ik weet niet of nauwelijks gesproken wordt. In de officiële Christelijke leer wordt het Rijk der Hemelen niet in ons en in het hier en nu maar buiten ons en in de verre toekomst voorgesteld.

Het Evangelie van Thomas is duidelijk geen boek dat je in één keer uit leest, maar stof voor verder nadenken, reflectie en meditatie, voor wie de woorden van Jezus écht tot zich wil laten doordringen.