Lezersrecensie
Het meisje in de Japanse kimono’s
Kimonomeisje van Marjet Maks gaat over de Nederlandse kunstschilder George Hendrik Breitner (1857-1923) en zijn muze Geesje Kwak, een zestienjarig meisje dat voor hem poseerde in een Japanse kimono. Het resultaat was een serie iconische schilderijen, die tegenwoordig worden gezien als het hoogtepunt van het Nederlands japonisme.
Het boek begint in 1893 na Breitners ontslag uit een ooglijderskliniek waar hij vier maanden heeft doorgebracht. Zijn zicht is nog slecht. Hij is depressief, weet niet wat hij zal schilderen, mist inspiratie en heeft weinig geld en een slecht atelier. Met moeite voltooit hij ‘De Dam bij avond’ dat naar een tentoonstelling moet.
Dan ontmoet hij Geesje Kwak. Breitner was een bekende figuur in Amsterdam. Voor Geesje was hij ‘de schilder’. Ze zag hem in de stad en ook eens in het naaiatelier waar ze werkte en waar Breitner voor zijn verloofde Marie Jordan kwam, dochter van de eigenaar. Als Geesje een boodschap moet doen voor het naaiatelier loopt ze op de Dam ‘tussen de trams en paarden door en gaf een snelle aai hier en een kusje daar op een zachte paardenneus. Toen ze opkeek, schrok ze. Recht voor haar stond de schilder met een rechthoekig doosje in zijn hand. Een toverdoosje, dat hij op haar richtte. Ze hoorde klak en hij grijnsde.’
Foto’s
Dat Breitner een begenadigd fotograaf was werd pas lang na zijn dood bekend. Zijn fotografie was ondergeschikt aan de schilderkunst. ‘De kracht van de fotografie was voor hem het veranderende licht dat hij wilde vangen,’ schrijft Maks. ‘Hetzelfde onderwerp pakte per foto steeds verschillend uit. Hij legde erin wat hij zag, niet wat het was, (…) Met zijn nieuwe handcamera, die hij permanent op zak had, wandelde hij door de stad. Hij wilde beweging vastleggen en nam om de haverklap, schijnbaar achteloos, momentopnames.’ De composities op zijn foto’s werkte hij later op een schilderij uit. Hij fotografeerde ook de veranderingen in Amsterdam, de bouwputten, de afbraak en dat wat bleef. Boeken en kalenders met zijn foto’s zijn nog steeds populair.
In zijn atelier herinnert Breitner zich dat hij het meisje eerder heeft gezien op een door hem gemaakte foto van twee meisjes. De plek, de Mauritskade, schiet hem te binnen en hij gaat er staan wachten in de hoop hen weer te zien. Dat lukt. Hij maakt weer foto’s, het jongste meisje, Geesje, wil ze zien. ‘“Dat kan niet, kom maar naar mijn atelier, dan maak ik nog meer foto’s van jullie.”’ De meisjes stellen zich voor, Geesje intrigeert hem. “‘Ik zou jullie graag schilderen. Ik betaal ervoor.”’
Het is het begin van de kimonoschilderijen. Vooral Geesje zal poseren, Anna een enkele keer.
Wisselend perspectief
Marjet Maks heeft een voorliefde voor het schrijven van historische romans, van ‘ingekleurde non-fictie’ zoals zij het zelf noemt. De historische feiten moeten kloppen, wat de personages precies doen en zeggen vult Maks zelf in. Zo ook met Kimonomeisje, wat een vlot verteld verhaal oplevert waarin Breitner, Geesje en anderen volop tot leven komen. Je ziet Breitner schilderen, je ziet Geesje huppelend door de straten lopen. Wie bekend is met Amsterdam herkent de plekken: de Dam, de Lauriersgracht, de Amstel, Arti et Amicititae, café De Poort.
In korte hoofdstukken schetst Maks de ontwikkelingen in het leven van Breitner en Geesje, in wisselend perspectief. Met andere schilders, de ‘volksschilders’ zoals ze zichzelf noemen - want afhankelijk van galeriehouders - discussieert Breitner over hun schilderijen. ‘Breitner luisterde zwijgend, terwijl hij keek naar de rommelige verticale lijnen van de masten op de schepen, die tegen de kade deinden. De huizen aan de overkant erachter, het gedoe op straat ervoor, zette zich vast op zijn netvlies.’ Met Willem Witsen en Albert Verwey praat hij over ‘de diepte van een tint, de aanzet van een schaduw in blauw of bruinzwart’. Door de ogen van de auteur kijkt de lezer naar Breitners trampaarden, de stadsfiguren, de Dam bij avond. En daarna naar de kimono’s met daarin de frêle Geesje.
We hebben een warm en licht land voor je gevonden
Geesje leidt een eenvoudig leven als naaister. Ze woont thuis met vader, moeder, Anna en nog twee jongere zusjes en een broer. De moeder is ziek. ‘Zonder dat ze het hardop uitsprak vond Geesje het een verademing dat moeder in het ziekenhuis lag.’
Ze ontmoet Cor, op wie ze verliefd wordt en die op een gegeven moment naar Zuid-Afrika vertrekt om onderzoek naar insecten te doen. Ze schrijven elkaar brieven. Voor het zover is, gaan ze samen de natuur in om vogels te kijken. ‘De rit ging oostwaarts door de Watergraafsmeer richting Diemen. Vroeger kwam Geesje hier met Arend en Anna om polsstok te springen of kievitseieren te zoek. Links lag de Zuiderzee. (…) Naast haar sprak Cor over het ontstaan van mist.’
Van haar poseersessies bij Breitner geniet ze. Ze is nieuwsgierig, kijkt rond in het atelier, vraagt naar de schilderijen, praat met hem. Later kan ze vaak niet gaan omdat ze ziek is en haar vader het poseren verbood na het overlijden van de moeder. Maar na een tijdje kan ze toch weer naar de schilder. ‘Tijdens deze momenten in de kimono op de divan voelde ze zich sereen en geestrijk. In de rijke zachte zijde haast onstoffelijk, de zeurende druk op haar borst leek er dan niet te zijn. Ze voelde zich iemand anders bij de schilder. “Hoeveel namen zijn er ook alweer voor rood?” vroeg Geesje.’
De dokter vindt dat ze in een warmer klimaat zou moeten wonen. Op haar achttiende verjaardag krijgt ze een cadeau van haar familie. ‘“We hebben een warm en licht land voor je gevonden,” (…) Geesje snotterde in haar zakdoek en dacht aan Cors droom. “Ik ben ziekelijk, wat moet hij met mij?”’ Haar zusje Niesje gaat mee, het vertrek betekent het einde van de poseersessies bij Breitner.
Het boek leest prettig, de dialogen zijn levensecht. De zware gebeurtenissen zoals de ziekte en het overlijden van de moeder, Geesjes eigen afnemende gezondheid, haar liefdesverdriet, de zorgen van Breitner over zijn werk en de verkoop van zijn schilderijen, dit alles beschrijft Maks met een aangename lichtvoetigheid. Kimonomeisje is een fijn boek, heerlijk om te lezen. In het nawoord geeft Maks nog een overzicht van hoe het de belangrijkste personages in werkelijkheid verder is vergaan. Wat een mooie en bevredigende afronding is.
Het boek begint in 1893 na Breitners ontslag uit een ooglijderskliniek waar hij vier maanden heeft doorgebracht. Zijn zicht is nog slecht. Hij is depressief, weet niet wat hij zal schilderen, mist inspiratie en heeft weinig geld en een slecht atelier. Met moeite voltooit hij ‘De Dam bij avond’ dat naar een tentoonstelling moet.
Dan ontmoet hij Geesje Kwak. Breitner was een bekende figuur in Amsterdam. Voor Geesje was hij ‘de schilder’. Ze zag hem in de stad en ook eens in het naaiatelier waar ze werkte en waar Breitner voor zijn verloofde Marie Jordan kwam, dochter van de eigenaar. Als Geesje een boodschap moet doen voor het naaiatelier loopt ze op de Dam ‘tussen de trams en paarden door en gaf een snelle aai hier en een kusje daar op een zachte paardenneus. Toen ze opkeek, schrok ze. Recht voor haar stond de schilder met een rechthoekig doosje in zijn hand. Een toverdoosje, dat hij op haar richtte. Ze hoorde klak en hij grijnsde.’
Foto’s
Dat Breitner een begenadigd fotograaf was werd pas lang na zijn dood bekend. Zijn fotografie was ondergeschikt aan de schilderkunst. ‘De kracht van de fotografie was voor hem het veranderende licht dat hij wilde vangen,’ schrijft Maks. ‘Hetzelfde onderwerp pakte per foto steeds verschillend uit. Hij legde erin wat hij zag, niet wat het was, (…) Met zijn nieuwe handcamera, die hij permanent op zak had, wandelde hij door de stad. Hij wilde beweging vastleggen en nam om de haverklap, schijnbaar achteloos, momentopnames.’ De composities op zijn foto’s werkte hij later op een schilderij uit. Hij fotografeerde ook de veranderingen in Amsterdam, de bouwputten, de afbraak en dat wat bleef. Boeken en kalenders met zijn foto’s zijn nog steeds populair.
In zijn atelier herinnert Breitner zich dat hij het meisje eerder heeft gezien op een door hem gemaakte foto van twee meisjes. De plek, de Mauritskade, schiet hem te binnen en hij gaat er staan wachten in de hoop hen weer te zien. Dat lukt. Hij maakt weer foto’s, het jongste meisje, Geesje, wil ze zien. ‘“Dat kan niet, kom maar naar mijn atelier, dan maak ik nog meer foto’s van jullie.”’ De meisjes stellen zich voor, Geesje intrigeert hem. “‘Ik zou jullie graag schilderen. Ik betaal ervoor.”’
Het is het begin van de kimonoschilderijen. Vooral Geesje zal poseren, Anna een enkele keer.
Wisselend perspectief
Marjet Maks heeft een voorliefde voor het schrijven van historische romans, van ‘ingekleurde non-fictie’ zoals zij het zelf noemt. De historische feiten moeten kloppen, wat de personages precies doen en zeggen vult Maks zelf in. Zo ook met Kimonomeisje, wat een vlot verteld verhaal oplevert waarin Breitner, Geesje en anderen volop tot leven komen. Je ziet Breitner schilderen, je ziet Geesje huppelend door de straten lopen. Wie bekend is met Amsterdam herkent de plekken: de Dam, de Lauriersgracht, de Amstel, Arti et Amicititae, café De Poort.
In korte hoofdstukken schetst Maks de ontwikkelingen in het leven van Breitner en Geesje, in wisselend perspectief. Met andere schilders, de ‘volksschilders’ zoals ze zichzelf noemen - want afhankelijk van galeriehouders - discussieert Breitner over hun schilderijen. ‘Breitner luisterde zwijgend, terwijl hij keek naar de rommelige verticale lijnen van de masten op de schepen, die tegen de kade deinden. De huizen aan de overkant erachter, het gedoe op straat ervoor, zette zich vast op zijn netvlies.’ Met Willem Witsen en Albert Verwey praat hij over ‘de diepte van een tint, de aanzet van een schaduw in blauw of bruinzwart’. Door de ogen van de auteur kijkt de lezer naar Breitners trampaarden, de stadsfiguren, de Dam bij avond. En daarna naar de kimono’s met daarin de frêle Geesje.
We hebben een warm en licht land voor je gevonden
Geesje leidt een eenvoudig leven als naaister. Ze woont thuis met vader, moeder, Anna en nog twee jongere zusjes en een broer. De moeder is ziek. ‘Zonder dat ze het hardop uitsprak vond Geesje het een verademing dat moeder in het ziekenhuis lag.’
Ze ontmoet Cor, op wie ze verliefd wordt en die op een gegeven moment naar Zuid-Afrika vertrekt om onderzoek naar insecten te doen. Ze schrijven elkaar brieven. Voor het zover is, gaan ze samen de natuur in om vogels te kijken. ‘De rit ging oostwaarts door de Watergraafsmeer richting Diemen. Vroeger kwam Geesje hier met Arend en Anna om polsstok te springen of kievitseieren te zoek. Links lag de Zuiderzee. (…) Naast haar sprak Cor over het ontstaan van mist.’
Van haar poseersessies bij Breitner geniet ze. Ze is nieuwsgierig, kijkt rond in het atelier, vraagt naar de schilderijen, praat met hem. Later kan ze vaak niet gaan omdat ze ziek is en haar vader het poseren verbood na het overlijden van de moeder. Maar na een tijdje kan ze toch weer naar de schilder. ‘Tijdens deze momenten in de kimono op de divan voelde ze zich sereen en geestrijk. In de rijke zachte zijde haast onstoffelijk, de zeurende druk op haar borst leek er dan niet te zijn. Ze voelde zich iemand anders bij de schilder. “Hoeveel namen zijn er ook alweer voor rood?” vroeg Geesje.’
De dokter vindt dat ze in een warmer klimaat zou moeten wonen. Op haar achttiende verjaardag krijgt ze een cadeau van haar familie. ‘“We hebben een warm en licht land voor je gevonden,” (…) Geesje snotterde in haar zakdoek en dacht aan Cors droom. “Ik ben ziekelijk, wat moet hij met mij?”’ Haar zusje Niesje gaat mee, het vertrek betekent het einde van de poseersessies bij Breitner.
Het boek leest prettig, de dialogen zijn levensecht. De zware gebeurtenissen zoals de ziekte en het overlijden van de moeder, Geesjes eigen afnemende gezondheid, haar liefdesverdriet, de zorgen van Breitner over zijn werk en de verkoop van zijn schilderijen, dit alles beschrijft Maks met een aangename lichtvoetigheid. Kimonomeisje is een fijn boek, heerlijk om te lezen. In het nawoord geeft Maks nog een overzicht van hoe het de belangrijkste personages in werkelijkheid verder is vergaan. Wat een mooie en bevredigende afronding is.
4
Reageer op deze recensie
Gesponsord
Onder leiding van miljonair Anne helpt Jessie in 1918 bij de Franse wederopbouw door kinderbibliotheken op te zetten in omgebouwde ambulances. Totdat ze op een dag spoorloos verdwijnt.
'Uniek aan Wondermond is de keuze van Goemans om een verwende, kortzichtige, mannelijke tiener als hoofdpersonage te nemen in een verhaal dat zo duidelijk stoelt op vrouwenstemmen en verborgen vrouwenleed.'
'Vanhauwaert weet een unieke literaire ervaring te creëren. De inhoud en vorm zijn zo met elkaar versmeed dat ze niet los van elkaar gezien kunnen worden,' zegt de vakjury over het debuut.
Een hartverwarmend verhaal over vasthouden en loslaten te midden van de storm, en een vriendschap die zelfs de diepste wonden heelt. Van de auteur van Onder de magnolia.
