Een schimmige Duitse periode wordt iets inzichtelijker

München; deze zuidelijk gelegen stad is in 1919 het (bijna) strijdtoneel van een soort burgeroorlog. Duitsland likt haar wonden, een jaar na de Eerste Wereldoorlog. Het is onrustig. Verschillende politieke groeperingen gaan vervolgens een harde strijd aan. Te midden van alle onrusten observeert de journalist Viktor Klemperer wat zijn land ondergaat. Hij moet als Joodse schrijver aangevoeld hebben welke wind zal gaan waaien. Klemperer maakt, in die periode, namelijk gebruik van een synoniem. Zijn stukken zijn getekend door A.B-medewerker, wat weer staat voor ‘anti-Beier.’ Deze AB’er ziet destijds Duitsers steeds meer afglijden.

Zo zag de waarheid er op donderdag uit - wat een titel - is een ode aan de auteur. Een mooie uitgave. Het boek bevat zijn ooggetuigenverslagen, artikelen en een beknopte biografie. Victor Klemperer, die man die de grote oorlogsrampspoed zag aankomen. Een bijzondere Jood. Zijn levensloop verwoordt aanvankelijk het grote aanpassen. Hij laat zijn religie achter zich en bekeert zich tot het protestantisme. Ondergaat ook een doop om soldaat te mogen worden en dient concreet tijdens WO I. Dit dienen als militair heeft hem later niet gevrijwaard van vervolging. Maar zover is het dan nog niet.

Dit boek zoomt in op de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Eigenlijk is Klemperer postuum het meest bekend geworden met een dagboek over die jaren. Maar nu blijkt dat ook eerder door hem gepubliceerd werk speciaal is. Artikelen die een tijdgeest zeer goed weergeven. Het sluimerende, de boosheid, de onredelijkheid. Klemperer, de ziener, kan niet zwijgen.

Klemperer heeft een mooie pen. Prachtige formuleringen en regelmatig een subtiele, spottende toon. Een schrijfstijl die zich richt tot vooral de intellectuele lezer. Desondanks prima leesbaar. Een enkele keer strooit de schrijver met (fake?) namen van betrokkenen. Af en toe vermoed je dat zijn ware identiteit destijds te traceren zou zijn. Maar Klemperer heeft anderen en zichzelf niet verraden. Een keerzijde is dat de woorden van de observator soms lastig te waarderen zijn. Het Duitsland tijdens het Interbellum is een grijs gebied. Voor Nederlanders. De schrijver heeft zich gerealiseerd welke kant zijn vaderland op zal gaan. Met name in Berlijn en in zijn München. Als buitenstaander heb je niets met de toenmalige, falende politici. De beschreven personen zeggen vrij weinig. De rode draad, het dreigende onheil voor Joden, is beter te begrijpen.

Opnieuw een boek over de oorlog. Voor een klein publiek. Niet dat Klemperer weinig lezers verdient, zeker niet. Maar het is nu een voorbehouden aan degenen die Klemperer kennen. Of het roerige Duitsland van bijna 100 jaar geleden. Voor die lezer dus.