De beklemming van een leven zonder vrijheid

Letland. Een land waar de meesten van ons niet bijster veel over weten. Dat zie je terug in de hoeveelheid uit het Lets vertaalde romans: tot aan vorig jaar stond de teller op 0, althans, voor wie Nederlands leest. Vertaalster Brenda Lelie heeft daar verandering in gebracht door de Letse roman ‘Mates Piens’ - ‘Moedermelk’ - naar het Nederlands te vertalen. De Letse schrijfster Nora Ikstena schreef dit boek in 2015. Ikstena is in Letland een bekende schrijfster, zij schreef al meer dan 20 boeken. ‘Moedermelk’ werd eerder al naar het Engels en Zweeds vertaald én is in 2023 verfilmd.

Het verhaal van ‘Moedermelk’ speelt zich af tijdens de Sovjet-bezetting van Letland, van 1944 tot aan 1989. Dat Is een groot historisch thema, maar Ikstena houdt haar verhaal klein door zich te beperken tot het verhaal van twee mensen, een moeder en een dochter. De één is geboren in 1944, de ander in 1969. De één vindt de zwaarte van het leven onder de Sovjets ondraaglijk, de ander houdt hoop, vooral doordat zij geluk haalt uit kleine dingen. Ze vertellen hun verhaal in korte monologen, om en om steeds een stukje, waarbij naarmate de tijd vordert hun verhalen steeds dichter bij elkaar komen.

Het is knap hoe Ikstena door het kleine verhaal van de moeder en dochter ook het grote verhaal over Letland in de periode 1944-1989 weet te vertellen. Je voelt de benauwende beklemming van een leven zonder vrijheid, een leven waarin je alleen vooruit kan komen door anderen te verraden, een leven waarin anderen keuzes voor jou maken. Je voelt ook hoe die beklemming steeds meer grip krijgt op de jongere generatie. De vraag is of de bevrijding in 1989 op tijd komt voor de twee hoofdpersonen.

Het is een verdrietig verhaal dat Ikstena vertelt en dit komt des te heftiger binnen doordat het verdrietige contrasteert met zulke mooie dingen als de opbloeiende natuur in het voorjaar of de liefde van de dochter voor haar moeder en haar grootouders. De schrijfstijl is compact; het boek is dan ook niet heel dik en er staat geen woord teveel in. Toch zet de schrijfster met weinig woorden maximaal sfeer en rauwe emotie neer, waardoor je als lezer waarschijnlijk niet onberoerd achterblijft na het lezen van dit verhaal.