Op glad ijs

Oekraïne associëren wij anno 2025 onmiddellijk met oorlog. Hoe anders was dat in de jaren ‘90, toen de Sovjet Unie net uit elkaar was gevallen en Oekraïne één van die nieuwe landen waar je bijna niks over wist, behalve dan misschien dat er een nucleaire ramp was geweest. Het is in de jaren ‘90 dat de Russisch-Oekraïense schrijver Andrej Koerkov 'Picknick op het ijs’ schreef, één van zijn eerste romans. Het boek is door de oplevende interesse in het land in 2022 opnieuw in Nederlandse vertaling uitgebracht.

'Picknick op het ijs’ speelt zich af in Kiev, halverwege de jaren ‘90. De schrijver schetst een beeld van een corrupte samenleving, waarin overheidsfunctionarissen geld wegsluizen naar buitenlandse rekeningen en de criminaliteit welig tiert. Het is ieder voor zich en het recht van de sterkste (of rijkste). Voor de meeste mensen een onveilige en onzekere situatie zonder vanzelfsprekend recht op gezondheidszorg of hulp van de politie bijvoorbeeld.

Hoofdpersoon Victor, een alleenstaande dertiger moet zich in deze samenleving staande zien te houden. Hij droomt van een carrière als schrijver van romans, maar lijkt het doorzettingsvermogen te missen om daar echt aan te werken. Het leven overkomt hem; hij is het soort mens dat zonder al te veel moreel besef met alle winden meewaait; zoals de hele samenleving om hem heen misschien wel.

Het boek begint ermee dat Victor een baantje vindt als schrijver van necrologieën voor een krant. Zijn taak is de berichten vast voor te bereiden voor het geval er een bekend persoon komt te overlijden. Dat de personen over wie hij schrijft vervolgens in rap tempo sterven merkt hij wel op maar accepteert hij eenvoudig, net als andere duistere zaken zoals grote pakken geld die vanuit het niets op zijn keukentafel verschijnen.

Naarmate het verhaal vordert wordt het steeds absurdistischer, waardoor je zou kunnen denken dat dit bedoeld is als een humoristisch boek. Dat het in vrij eenvoudige taal en nogal rechttoe rechtaan is geschreven draagt ook bij aan die indruk. Maar grappig is het allerminst, ook al zorgt de pinguïn die Victor als huisdier houdt voor een lichte noot. Eerder laat het zien wat er gebeurt als je afglijdt van de morele ladder, altijd kritiekloos meebeweegt met degenen met macht. Het is als je voortbewegen op glad ijs: kan je nog stoppen, en is er nog een weg terug?