Anders kijken

‘Rook en as’ is het nieuwste non-fictie boek van de Indiase schrijver Amitav Ghosh. Het gaat over de rol die opium heeft gespeeld (en nog steeds speelt) in de wereldgeschiedenis, met nadruk op de koloniale tijd. Opium is een onderwerp dat voor Ghosh niet zomaar uit de lucht komt vallen. Tussen 2008 en 2015 schreef hij namelijk 3 romans die samen de 'Ibis-trilogie' worden genoemd: ‘Sea of Poppies’, ‘Rivers of Smoke’ en ‘Flood of Fire’. Dit zijn historische romans die zich afspelen in het 19e eeuwse India en China en waarin opium op de achtergrond een belangrijke rol speelt: de productie ervan, de handel en de opium-oorlogen die het Britse rijk voerde tegen China. Om die romans te kunnen schrijven deed Ghosh uitgebreid historisch onderzoek. Maar in de romans kon hij niet al zijn kennis kwijt, vandaar nu dit nieuwste boek, dat je een beetje als een ‘companion-guide’ bij de Ibis-trilogie zou kunnen lezen.

Toch is het boek ook prima los te lezen. Wat ik er heel boeiend aan vond is dat het een andere blik biedt op de geschiedenis dan ik op school heb leren kennen. Een meer Aziatische blik enerzijds, waarin Nederland en Groot-Brittannië gezien worden als de eerste narco-staten, die in hun Aziatische kolonies grootschalig opium verbouwden en aan de man brachten met het doel hiermee winsten te behalen waarmee ze hun koloniën verder konden uitbreiden. Ghosh gaat uitgebreid in op de hypocriete manier waarop de koloniale staten hun handelen rechtvaardigden, en ziet hierin parallellen met de manier waarop grote bedrijven nu het milieu vernietigen en de grote farmaceuten de opium-crisis (oxycodon) in de Verenigde Staten veroorzaakten.

Daarnaast bekijkt Ghosh de geschiedenis ook vanuit een heel ander perspectief, namelijk dat van de papaver zelf. Hij volgt daarmee de native-American schrijfster en botanica Robin Wall Kimmerer, die bestudeert hoe planten mensen vormen (en dus niet andersom, zoals wij gewend zijn te denken). En dat de papaver de wereldgeschiedenis en daarmee ons huidige leven vorm heeft gegeven, dat wordt in dit boek ruimschoots onderbouwd.

Kleine minpuntjes zijn de wat uitwaaierende en herhalende manier van vertellen van de schrijver, die af en toe even de rode draad van zijn betoog lijkt kwijt te raken en dan bijvoorbeeld uitgebreid ingaat op de invloed van China op de Britse landschapstuin of van de Chinese meubelindustrie op de inrichting van Amerikaanse huizen. Het betoog had hier en daar wat strakker gekund. Dat neemt niet weg dat dit een boek is dat je blik op de wereldgeschiedenis en de gebeurtenissen in de huidige wereld behoorlijk kan laten kantelen, en alleen al daarom zou ik het iedereen van harte aanbevelen.

Dank aan Uitgeverij Atlas Contact voor het recensie-exemplaar.