Ongelukkige mengeling

Bij het lezen van Ballards drieluik ‘De verdronken aarde’, ‘De brandende aarde’ en ‘De kristallen aarde’ had ik het gevoel drie keer hetzelfde verhaal te lezen. Of eigenlijk vier keer, want ik reken ‘De wind van nergens’ (Luitingh, ca 1968; niet op Hebban te vinden door het ontbreken van een ISBN) er ook bij, waarmee het een vierluik wordt. In alle wordt een groepje mensen gevolgd in verslechterende omstandigheden die uiteindelijk culmineren in de ondergang – de aarde gaat naar de klote – om het maar eens plastisch uit te drukken.
Nu kunt u uitroepen: “Ja, maar dat geldt voor elke rampenfilm ook!”, en dan beaam ik dat. Alleen hebben rampenfilms doorgaans geen literaire aspiraties...
Ik las deze boeken in mijn middelbareschooltijd, pakweg vijftig jaar geleden. Toen vond ik het prachtig allemaal. Later las ik meer werk van hem en nu, bij herlezing (achter elkaar, misschien had ik dat niet moeten doen) valt op dat in al zijn werk dezelfde elementen voorkomen. Het kan expres zijn, als een soort handelskenmerk misschien, maar het komt wat flauw over. Verval, in welke vorm ook, is ‘zijn ding’. Soit, maar altijd is er wel een dokter (Ballard was ooit een studie medicijnen begonnen met het oogmerk psychiater te worden) en altijd is er wel een man in een wit pak (hij droeg zelf graag wit). Soms is het een dokter in een wit kostuum. Ook moeten er vliegtuigen zijn, in alle soorten en maten (Jim nam na zijn (ook afgebroken) studie Engels dienst bij de RAF). Ach, enzovoort.
Ook ‘Nachtmerrie USA’ (‘Hello America’) las ik tientallen jaren geleden al en ook dit werk heb ik pas herlezen. Voor de helft dan, want toen trok ik het niet langer. Een ongelukkige mengeling van flauwigheid en buitenproportionele zaken en knaleffecten. Zoals vaker bij Ballard verrichten de hoofdpersonen een ongelooflijke hoeveelheid grote en zeer diverse taken langs hun neus weg. Heel gewoon voor een rampenfilm allemaal, maar niet voor een boek van een schrijver met literaire pretenties.