De omweg naar Oost-Berlijn

Oost-Berlijn (DDR), 1981-1985. Harrie Lemmens (*1953) ging als twintiger een tijd werken in een Oost-Duits vertaalbureau. Het was bij voorbaat duidelijk dat de DDR geen paradijs zou zijn. Een overgeorganiseerd land waar uitbundigheid en vrolijkheid ontbrak; waar het gelijkhebberige toontje van vrede, vooruitgang en vriendschap de bovenhand voerde en walmende Trabants zorgden voor een bruinkooldonkere lucht. En toch! Hij dompelde zich steeds meer onder in de stad die zowel bedreigde als fascineerde, wilde achterhalen hoe alles werkelijk in elkaar zat en ontdekte tal van sporen die hem boeiden, mogelijkheden boden …en telkens zin gaven om te blijven.
40 jaar later kijkt hij terug op deze episode, op de 4 intensieve en cruciale jaren die zijn leven een beslissende wending gaven en leidden tot meer dan 100 vertaalde werken uit het …Portugees!
Welke rol speelt de kleine jongedame met kastanjebruin haar die hij kruiste op de trap? Wat ontdekt hij als hij verder kijkt dan de vaste sjablonen van lege leuzen? Zijn er wijken die ontsnappen aan de beperkte bewegingsvrijheid, waar een anarchosfeer heerst die als tegengif werkt?

Bij literatuurliefhebbers geniet Harrie Lemmens ruime bekendheid als vertaler uit het Portugees, toch waren zijn eerste vertaalprojecten vanuit en naar het Duits. “De Muur voorbij: Berlijnse fado” (2023) is een veelgelaagd boek, waarin Lemmens zowel zijn persoonlijke geschiedenis tijdens die jaren als Oost-Berlijn en de rest van de DDR belicht. Hij dringt diep door in de sfeer van bepaalde buurten van de merkwaardige stad “ten oosten van Eden”; ontmoet mensen, voert vertrouwelijke gesprekken en knoopt duurzame relaties aan. Liever dan puur te beschouwen en te observeren, streeft hij een betrokkenheid en verbondenheid met mensen na. Zijn vlotte pen hanteert hij met humor, verbazing, overvloedige afschuw voor het systeem en warme sympathie voor vele bewoners. Af en toe neemt hij vrijaf van de Pruisische grauwheid - zoals hij het zelf omschrijft - en bezoekt als toerist het noorden van de DDR aan de Oostzeekust of steden als Dresden, Erfurt, Leipzig en Halle. Op de achtergrond hebben de eerste veranderingen in Polen (Solidarnoc) plaats, in de USSR sterft Brezjnev, maar in de DDR blijven de vlaggen wapperen en vertekenen kranten de werkelijkheid. Net daar ziet Lemmens de bijzondere rol die is weggelegd voor literatuur, theater en film, voorziet die van contextgegevens en maakt de lezer er deelgenoot van.
Minder stadsgeschiedenis dan in Lemmens’ eerder verschenen “Licht op Lissabon: stadsverhalen” (2021), meer focus op DDR-mentaliteit en persoonlijke wordingsgeschiedenis van de vertaler-auteur. Dit boek is zijn “Omweg naar Oost-Berlijn”, die naadloos aansluiting geeft op “Licht op Lissabon”, waarin de periode 1985-1988 wordt belicht.