Dorp op een breuklijn

Kobarid (Slovenië), 1500-2023. Of het nu Kobarid, Karfreit of Caporetto heette, steeds werd hetzelfde wit-met-rode-daken-dorp bedoeld. Of ze nu door Oostenrijkers, Italianen, Duitsers, partizanen, geallieerden, Joegoslaven of Slovenen werden geregeerd, steeds is er over de hoofden van de inwoners heen beslist. Hoeveel vlaggen werden er gehesen? Zeker een tiental, betoogt auteur Theo Toebosch. Hij kan het weten, want op basis van literatuur, archiefstukken, krantenberichten, gesprekken en persoonlijke waarnemingen spitte hij de geschiedenis uit van deze plaats aan de smaragdgroene Soca – naargelang de taal ook bekend als Isonzo of Sontig.

Kobarid maakte achtereenvolgens deel uit van het Habsburgse Rijk (1500-1915), Italië (1915-1943), partizanenrepubliek Kobarid (1943), Nazi-Duitsland (1943-1945), geallieerd bestuurd gebied (1945-1947), Joegoslavië (1947-1991) en Slovenië (vanaf 1991). De barokke kerkspits doorstond al die regimes. Had hij ogen, dan zag hij Mussolini, Tito en Eisenhower door het dorp passeren; had hij oren, dan hoorde hij het wapengekletter aan het Isonzofront, het gerommel van aardbevingen en de vreemde talen van bezetters. Gedurende meer dan 500 jaar heeft Kobarid letterlijk en figuurlijk op een breuklijn gelegen. Wat gebeurde er onder die verschillende machthebbers? Hoe ging de bevolking er mee om? Welke sporen heeft deze lange geschiedenis tot op vandaag nagelaten?
Theo Toebosch beschreef het veelstemmig. De overvloed aan gegevens – de ondertitel luidt niet voor niets “het dorp met te veel geschiedenis” - geeft de indruk dat hij geen detail onvermeld wou laten. Levensgeschiedenissen, kleine feiten en alledaagse zaken zijn sterk ingebed in het kader van de grote geschiedenis. Want het bewogen verleden van deze grensplaats en de rol van de mensen als speelbal van de machthebbers is voor de auteur een plukplaats van verhalen geworden. Toebosch roerde in de naweeën van een samenleving die diep verdeeld is geweest, vertelde over verraders, verraden, weggevoerden en vermoorden. Hij hoorde, las en schreef op. Oordeelde of veroordeelde niet. Liever gebruikte hij de brokstukjes om de ruimte te vullen tussen wit en zwart.
Ik heb heel wat opgestoken van dit rijk gedetailleerde werk over een interessant stukje Europa waar de meeste geschiedenisboeken aan voorbijgaan. Toch kan ik niet terugblikken op een flitsende leeservaring. Sommige gedeeltes vond ik kleurrijk en expressief, andere misten wat “schwung”. Het Kobarid Museum – hoe knap ook – kreeg mijns inziens een wat te groot aandeel in deze publicatie toebedeeld.
Het mooi uitgegeven boek is voorzien van kaartjes, bibliografie, wie is wie-lijst en notenapparaat.

***
Literatuur over het verdeelde Slovenië voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog:
-Drago Jancar (2018). Die nacht zag ik haar.
-Drago Jancar (2019). En ook de liefde.
-Drago Jancar (2023). Bij het ontstaan van de wereld.
Literatuur over een familie uit de Soca-vallei:
-Zora del Buono (2022) De maarschalk.

Toegevoegd aan mijn lijst "Balkan": literatuur van Balkanauteurs of van niet-Balkanschrijvers waarin de Balkanregio (Albanië, Bosnië&Herzegovina, Kosovo, Kroatië, Montenegro, Noord-Macedonië, Servië en Slovenië) een belangrijke rol speelt.