Opkomst en ondergang van een terreurcel

Het duurt een tijdje voor je een rode draad in het verhaal ontdekt. Eerst lijkt het een opeenvolging van los van mekaar staande heel korte stukjes met telkens andere personen in de hoofdrol zonder een duidelijk verband. Geleidelijk geeft de auteur achtergronden en verbanden zodat de verhaallijn duidelijker wordt – al blijkt dat toch nog voor een aantal verrassingen te zorgen.

Zoals gebruikelijk is er een proloog die een beetje verwarring schept en een epiloog die een aantal verklaringen geeft om een mooi afgerond geheel te krijgen, zonder losse eindjes.
Daartussen 95 – vaak ultrakorte – hoofdstukjes gespreid over een 400-tal bladzijden. Bovenaan elk hoofdstukje staat een naam vermeld, meestal gewoon een voornaam, enkel bij spilfiguur op de achtergrond is het Schouten. Deze naam is telkens een aanduiding vanuit wiens standpunt het hoofdstukje geschreven is. Daar de protagonisten van mekaar handelingen weinig en van hun gedachten niets afweten is de samenhang (een rode draad doorheen het boek) vaak zoek. Toch is die er al moet je daarvoor soms meerdere hoofdstukjes van de dezelfde persoon doorlezen of de kennis van meerdere personen samenvoegen.
Het speelt chronologisch op twee niveaus. Enerzijds, beginnende met de drone aanval op het Sint-Pietersplein in het Vaticaan waarbij Ben wordt vermoord, tot de climax. Anderzijds, en deze hoofdstukjes worden gewoon tussen de rest geplaatst telkens wanneer de schrijver iets wil verduidelijken, zijn er flashbacks die uitleggen hoe het zover is kunnen komen. Ook chronologisch maar dan vanuit een verder verleden tot het moment dat Ben wordt vermoord.
Het gaat snel, is vaak nogal chaotisch en wisselt de fantasie af met feitenmateriaal, meestal uit de koran, de fundamentalitische islam, de praktijken van terreurcellen en de reacties erop (of gebrek daaraan) van het westen.
Een geweldig contrast bestaat in het door mekaar gebruiken van die hele harde lijn (als het ware uit het “handboek voor terroristen”) zoals de leden van de Dovemansgroep zichzelf zien en het amateurisme waaraan ze zich in de praktijk bezondigen. Dat maakt het boek veel luchtiger om lezen dan je eigenlijk zou verwachten. En dat komt telkens terug, het contrast tussen wat iemand denkt, hoe die zichzelf ziet en wat die dan echt doet en hoe anderen hem of haar zien.

Het is (gelukkig) origineel en fictie wat de verhaallijn betreft. De godsdienst, politieke en mogelijk ook die van geheime diensten zijn gebaseerd op feiten en o.a. de citaten uit de koran en hadith, de soeras zijn echt. Maar je voelt dat de auteur hier een heel dunne lijn bewandelt tussen true crime en fictie, wat toch wel een ongemakkelijk gevoel geeft en doet nadenken. Wat natuurlijk ook de bedoeling van Reinier Sonneveld is.

Door het feit dat het allemaal nogal chaotisch (in de zin van een caleidoscoop) in mekaar zit, levert dat dan ook constant plotwendingen op, meestal gewoon door voortschrijdend inzicht bij de lezer.
Naar gelang de verhaallijn duidelijker wordt, gebeurt dat minder vaak en kunnen we wel een paar keer van echte plotwendingen spreken. Vaak gaat dat gepaard met een verplaatsing van de aktie en/of doden die vallen.
Er is natuurlijk het onderscheid dat moet gemaakt worden tussen de goeden en de slechten: ze zijn allemaal wel een mengeling van beide, soms veranderen ze echte naargelang hun tijdlijn verder loopt, soms zijn ze het ene in gedachten en blijkt het andere uit hun daden.
De grootste plotwending is de climax, wat er gebeurt bij de bunker wanneer alle draden en personen samen komen.
Er zijn ook enkele machtige scènes zoals het moment van de dood van de Amerikaanse president of de manier waarop Zuha sterft. Die bepalen mee het lot van de wereld maar veranderen niet echt de plot.

Over het algemeen kan gezegd worden dat de vrouwen er iets beter afkomen dan de mannen. Waar de vrouwen wel degelijk een rugzakje meedragen, proberen ze daar zo goed mogelijk mee om te gaan en mee te leven. Bij de mannen zit overal wel meer dan een steekje los, het zijn dan ook moslimfundamentalisten, terroristen en mensen die bewust aansturen op Wereldoorlog III. Toch zijn ze heel erg levensecht getekend. Je ziet het zo voor je. 1 iemand begint met een kleine verstrenging in het geloof, de anderen doen dat meteen na of proberen dat te overtroeven. En dat neemt steeds grotere proporties aan. De schrijver laat de karakters hier mee in evolueren en houdt dat heel erg geloofwaardig. Ook als er mensen afhaken en wat er dan met hen gebeurt.

De schrijver begint nogal oppervlakkig met de beschrijving van de personen maar graaft steeds dieper in hun psyche naargelang het verhaal vordert. We maken hier als het ware van binnenuit het proces mee waarbij gewone arabische jongens (en zelfs een meisje) in het westen radicaliseren en een terroristische cel gaan vormen met als doel een aanslag te plegen die de wereld kan doen vergaan. Het is beangstigend hoe de schrijver de kleine stapjes waarlangs dat proces verloopt en waarbij de hele persoonlijkheid van de betrokkene geleidelijk veranderd zo geloofwaardig brengt.

Dit gebeurt nu, of misschien morgen, en omvat de hele wereld – of toch de arabische wereld en alle andere landen waar een grote groep moslims leeft, vooral west-europa en de Verenigde Staten. Op kleinere schaal is dat dagelijkse kost, alleen de gevolgen zijn (nog) niet zo wereldomvattend. Maar het idee kan zo uit de krant of het journaal getrokken worden.
Anderzijds wordt het bekomen van wapens, autos, een vrachtwagen, diefstallen, het afleggen van gigantische afstanden in gestolen voertuigen en zonder geldige papieren, met de politiemacht en geheime diensten van vele landen op de hielen, toch wel nogal lichtvoetig voorgesteld.
Maar het conflict tussen moslims onderling (chocolade moslims) versus racisten en westerse islamofoben die zich bekeren tot de islam en het fanatiekst worden van allemaal wordt uitgebreid en levensecht in detail gebracht.

Dit boek bevat aktie en spanning op elke bladzijde. En die spanning wordt met de dood van Ben opgebouwd en niet meer echt losgelaten. Constant is er levensgevaar, stelt de lezer zich vragen over het hoe en waarom… Na enkele doden en onverwachte onthullingen begin je je als lezer bij elk personage ook af te vragen of die het gaat overleven en of je je ideeën over die persoon wel kan vertrouwen. Aktie, spanning, chaos en onzekerheid zijn zeker mee van de belangrijkste trefwoorden voor dit boek.
De constant volgehouden aktie en spanning heeft wel een afstompend effect. Op een bepaald ogenblik wordt je er letterlijk moe van en dan is het ook geen probleem om het boek een tijdje neer te leggen.

Het is beeldend, kan zo verfilmd worden (maar lijkt me te confronteren, dat zal wel niet mogen). Terwijl ik dit lees hoor ik de zoon van de buren met zijn vrienden onder mijn raam praten – inderdaad over de “ware” islam, het dragen van de juiste niet-westerse kledij, hoe superieur ze wel zijn, dat zij de macht gaan overnemen… in identiek dezelfde bewoordingen die in het boek gebruikt worden, maar dan zonder het amateuristische of de humor. Dat maakt dat ik het tijdens het lezen op sommige momenten ook wel koud kreeg.

Mijn hoge verwachtingen zijn niet ingelost (misschien waren die wel te hoog). Ik vertrok van de achterflap en dan de recensie op de eerste bladzijde – niks dan superlatieven.
Vooral de ultrakorte hoofdstukjes en het zo veel en zo lang mogelijk geheim houden van alle feiten stoorden me. En natuurlijk dat geen enkel personage het waard is om je mee te willen vereenzelvigen – toch niet tot op het einde.

Het komt ijskoud en keihard binnen. Het geeft een haast woordelijk verslag van het ontstaan van een terreurcel tot en met de aanslag en de gevolgen. In deze tijden en deze wereld vergeet ik dat niet snel.