Het verhaal over de dood van Iñe-e en hoe ze haar naam en thuis verloor
Marjon Nooij
De brul van de jaguar is het geromantiseerde verhaal van de twee inheemse kinderen, opgetekend door Micheliny Verunschk: auteur, dichter en historicus (Brazilië, 1972). Het verscheen in 2021 onder de titel O som do rugido da onça en de auteur werd daarmee winnaar van de prestigieuze literaire Jabuti-prijs 2022 die sinds 1958 bestaat en jaarlijks wordt uitgereikt door de Brazilian Book Chamber (CBL). ‘De roman vertelt het verhaal van een van de meest schokkende misdaden die is gepleegd in naam van de wetenschap en het kolonialisme.’
Wanneer Iñe-e, telg van het Miranha-volk, ineens spoorloos in de jungle verdwijnt, wordt ze levend teruggevonden aan de oever van de rivier met naast haar een Tipai uu; een jaguar. Niemand begrijpt waarom het dier haar lijkt te beschermen en haar vader is ervan overtuigd ‘dat het voorval op een vloek duidde’. Maar het voorval verdwijnt naar de achtergrond en Iñe-e wordt ingewijd in de feesten van Yurupari, de Heer van de Vruchten.
‘Tot die vreemde man aankwam. Hij kwam met een groot gevolg alsof hij een of andere belangrijke pief was. Er stonden drie rijdieren, een kleine stoet slaven, jagers en vissers tot zijn beschikking en nog veel meer mannen, waaronder iemand uit haar familie en een andere witte man die de Miranha al kenden. Die witte man, altijd met zijn wapens aan zijn riem, was heel opgewekt, spraakzaam, goed op de hoogte van het bos en de mensen die ervandaan kwamen. Een grote vloot kano’s was dagen daarvoor al door buren aangekondigd; het vaartuig van de vreemdeling, het grootste, was overdekt met palmbladeren om hem tegen de zon te beschermen en dat alleen zei al genoeg over hoe belangrijk hij was.’
Bij de kennismaking is Martius beducht voor de oorspronkelijke bevolking en denkt te maken te hebben met een stam bandeloze menseneters. ‘Mijn ziel krimpt ineen als ik terugdenk aan die afgrijselijke degeneratie van die barbaren. Ik moet wel aannemen dat hun nalatige leven tijdens mijn wekenlange verblijf tussen die wilden zich in al zijn vormen aan mijn ogen moet hebben onttrokken, maar ik werd zo pijnlijk ongemakkelijk van hun nabijheid dat als ik in detail zou treden over de ware aard van de onbeschaafdste Braziliaanse autochtonen ik mijn lezers evenzoveel ongemak zou bezorgen.’ Maar hij krijgt Iñe-e als geschenk en samen met het jongetje Juri verscheept hij haar naar Europa. ‘Beide wetenschappers werden door haar volk beschouwd als heel wijze mannen, iets wat Iñe-e niet zag of kon begrijpen.’
Spix heeft zijn bedenkingen en werpt op dat zij beiden geen handelsmannen zijn, maar Martius is ambitieus en wil zijn naam vereeuwigd zien in de annalen, hoewel hij geen vooropgezet plan had. ‘Niemand had gedacht dat hij als kinderdief terug zou keren.’ Het gaat hem vooral om het meisje, opmerkingen over het lot van Juri schrapt hij.
De overtocht is tantaliserend beangstigend en de kinderen zijn wanhopig, moe en van slag. ‘[…] toen ze eindelijk op zee voeren, begreep Iñe-e niet wat die enorme deken van water haar probeerde te zeggen.’ Hierin resoneert mooi de geborgenheid van haar leven in de jungle tegen de existentiële angst van het weggerukt zijn uit haar originele habitat.
De dieren sterven het eerst, waarna er ook kinderen overlijden en de zee verandert in ‘een wispelturig massagraf.’ Iñe-e bedenkt dat ze had gewild dat ze een jaguar was geworden, zodat ze iedereen had kunnen vermoorden. Ze probeert het dier tevergeefs oproepen.
‘Niet naar de lucht kijken, Iñe-e! En zo blijft ze, haar mond halfopen, ogen op de grond gericht, de pijn drukt op elke vezel, haar hele lichaam een en al pijn en spijt dat ze die doodongelukkige grond moet betreden, een grond die harder lijkt dan welke andere ook.’
Bij presentatie aan het hof van Beieren worden de kinderen cadeau gedaan aan het Koninklijk Paleis van Maximiliaan I. Het is hartverscheurend om te lezen hoe de prinsessen hen behandelen als exotische poppen, hen meetrekken en hun haren willen kammen. De aankomst in Duitsland gaat gepaard met een strenge winter, waar de kinderen duidelijk niet tegen opgewassen zijn. Iñe-e overlijdt op twaalfjarige leeftijd aan de gevolgen van een longontsteking. Verunschk weet dit op treffend te vatten in een van de mytische scène’s: ‘Het was tijd. Uaara-Iñe-e! zei Grote Jaguar in haar oeroude stem. En in een ondeelbaar ogenblik was jaguar meisje en het meisje jaguar.‘ Op haar weg naar het licht, wetend dat ze niet meer in haar eigen lichaam zit, overziet ze het licht van het oerwoud en hoort ze ook de heldere roep van haar moeder. ‘Iñe-e, zei ze toen, heel zachtjes. En ze lachte. En Uaara-Iñe-e lachte terug, een paar kolibrievleugels fladderden onophoudelijk in haar keel, heerlijke verrukking, zoals liefde hoort te zijn.’ Ze antwoordt met een rauwe brul.
In de tweede laag van de roman ontdekt Josefa, in een museum in het hedendaagse Rio de Janeiro, het verhaal van de ontvoerde kinderen. Als afstammeling van inheemse voorouders voelt ze een diepe verbondenheid met Iñe-e en Juri en ze gaat op onderzoek uit naar hun verhaal. De kennis die ze opdoet over de onderdrukking van de inheemse volkeren, leidt haar tevens naar bewustwording van haar eigen wortels.
In korte hoofdstukken laat de auteur het perspectief regelmatig wisselen tussen het verleden van de kinderen en het heden van Josefa. Ook zijn er zeer originele perspectiefwisselingen van Iñe-e naar de jaguar, de Amazone, de ontdekkingsreizigers en Josefa. Ze krijgen allemaal een eigen stem, al is er geen sprake van veel dialoog en ontbreken dan de interpuncties. Veel inheemse woorden zijn onvertaald gelaten en het is aan te raden om de betekenis op te zoeken ter verduidelijking. Het taalgebruik wordt steeds aangepast aan het personage dat centraal staat. Zo is de taal van de hedendaagse Josefa veel moderner dan die van historische personages en weer anders wanneer het water of de jaguar spreken. De thema’s die Verunschk in haar roman verwerkt heeft zijn legio, zoals onderdrukking, diversiteit, religie, mensenhandel en geschiedenis.
Getuige de annotaties heeft ze veel onderzoek gedaan naar brieven, teksten en transcripties, en tevens naar verhalen, artefacten, liederen, tradities en gebruiken van de volkeren in het Amazone-gebied en heeft ze geput uit diverse oude geschriften van Martius en Spix, biografen en ontdekkingsreizigers.
De auteur heeft met De brul van de jaguar een fascinerende historische roman geschreven vol zintuiglijke waarnemingen, waar ze mythische aspecten doorheen geweven heeft, die wonderschone toetsen geven aan het verhaal.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Truusje Truffel /Marjon Nooij
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
