Willem Elsschot, een boefje of zuiver op de graad?
In Het tankschip krijgt hoofdpersoon Jack Peeters een tankschip aangeboden van de gewiekste oplichter Boormans, een welbekend Elsschottiaans personage. Hoewel zijn tegenspeler het wel zo doet voorkomen, merkt Peeters al snel dat gratis geld niet bestaat: Boormans wil van het vaartuig af om zijn schimmige constructie om belastingen te ontduiken, rond te krijgen. Als kort na het geven van zijn akkoord de oorlog uitbreekt, denkt Peeters goud in handen te hebben.
Elsschots ervaring in de reclamewereld maakt van deze relatief korte novelle een meesterwerkje. De beeldende vergelijkingen die op de bladzijden aanwezig zijn als mieren rondom het nest zijn een feestje dat iedere beelddenker in extatische toestand brengt. Twee voorbeelden: “Het ene was zo doodeenvoudig op het andere gevolgd als Pasen op Vasten” en: "De moeder van Reneetje vloog naar buiten, haar kind achter zich aan slepend [...] Zij lichtte hem op als een pak, stopte hem in een van de wagens en sprong als een kat achter hem aan".
Tot zover geen vuiltje aan de lucht op politiek-discussie-gebied, maar kort na het verschijnen van de novelle, deed Elsschot iets wat vandaag de dag nog voor reuring zorgt in Elsschot-criticiland: hij waagde zich aan een politiek gedicht.
Na het schrijven van Het tankschip (1941), verscheen Elschots Aan Borms (1947). Een lofdicht waarin hij zich schaarde aan de zijde van de als collaborateur bestempelde en ter dood veroordeelde Vlaams-nationalist August Borms. Het is voor sommigen een reden op zoek te gaan naar aanwijzingen voor Elsschots werkelijke politieke voorkeur.
Werd Elsschot altijd aangeduid als een schrijver die opkwam voor de gewone man, met kleine problemen die voor hem groots genoeg waren, nu gaan er stemmen op dat Elsschot nationalistischer is dan gedacht. Een interessante vraag waarover nog steeds veel discussie is en die ons terugbrengt bij Het tankschip, waar oorlog, hebzucht, macht en kapitalisme worden bespot met de typische cynische ondertoon die Elsschot zo mooi kan aanslaan. Vatten sommige critici zijn cynisme niet, of zijn er werkelijk redenen te twijfelen aan de neutraliteit van de Antwerpenaar en zijn er in Het tankschip al aanwijzingen te vinden voor een ommezwaai?
Het kostte me even om de crux van de discussie te doorgronden. Elsschot lijkt de gemoederen namelijk al decennia bezig te houden (hoe bedoel je tijdloos). Zo zijn er artikelen over het onderwerp te vinden uit de jaren negentig, maar ook een boek van Matthijs de Ridder uit 2007. Maar in het licht van Het tankschip bezien, luidt het antwoord op de vraag of er politieke elementen in de tekst zitten die bewijzen dat Elsschot een kant koos volgens mij: misschien (heel onzaligmakend, ik weet het). Ja, er zijn aanwijzingen in de novelle die een nationalistisch gevoel laten doorschemeren (het schip krijgt de Belgische nationaliteit en de naam van het schip verandert van Charlemagne naar Josephine), maar de cynische spot op politieke stromingen overheerst het ‘normale’ niveau van cynisme, zoals we dat gewend zijn van Elsschot, in het verhaal niet. Zo’n levendige discussie spoort in ieder geval aan meer van de schrijver te lezen. Als een zoektocht naar diens bedoeling. Lekker graven in de geschiedenis.
Extra leuk is dat Elsschot met Het tankschip weer een beetje ondeugend was. Wie laat zijn personages nou de oorlog bezingen aan de hand van een schip en laat belastingontduiking een uiterst vruchtbare manier lijken om geld binnen te halen. Dat kan alleen iemand die, zoals Elsschots vriend Louis Paul Boon al eens over de Vlaming opmerkte: ‘tegen de wereldstroom durft op te roeien’. In zijn eerdere boeken gaf Elsschot ook al eens aanwijzingen over zijn nijging in te gaan tegen de heersende opvattingen. Guido Lauwaert pikt een leuk stukje uit Kaas, als aanwijzing voor Elsschots’ ‘spookrijden’ en ‘tegen elke richting ingaan’: “Daarom moest men schooljongens vrij laten in de keus van ’t onderwerp en die zeven en vijftig zoo verschillende sukkelaars niet dwingen op een zelfden namiddag de Lente of de Begrafenis van Moeder te beschrijven. En zond er dan een aan zijn meester een brief waarin hij zeggen zou waarom hij ’t vertikt vandaag eenig opstel te maken, waarover dan ook, dan behoorde die brief zijn opstel te zijn’.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Vera van Winkelen
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
