Een EU-roman – ja, dat blijkt te kunnen

"Daar loopt een varken!"

Zo begint deze roman over verwikkelingen rond een stel EU-bureaucraten in Brussel. Robert Menasse (1954) haalt er van alles bij. Moord, de holocaust, kantoorverwikkelingen… Even doorbijten (425 bladzijden) maar dan heb je én een complexe psychologische roman gelezen én een insiderverslag van EU-machinaties.

In de eerste 150 bladzijden volgen we de wederwaardigheden van individuen die te maken krijgen met een moord die wordt gepleegd op het moment dat net het varken door de straat rent. Zoals Fenia, de Grieks-Cypriotische carrière-ambtenaar en haar machtige vriendje Frigge. Teleurgestelde wetenschapper Martin. Vertwijfelde economieprof Alois. En Morland, de Brit die – heel actueel - alleen maar het Engelse belang verdedigt. Bohomil, de goedmoedige Hongaar. Daaromheen cirkelen politie-inspecteur Brunfaut die wordt uitgerangeerd, David, een Belgische kampoverlevende. Florian, varkensproducent en -lobbyist. Matek, een geflipte Poolse seminariestudent die nu voor de geheime dienst werkt. Een hoop mensen. Beetje vermoeiend, ook al omdat (typisch Duits?) het plot niet zoals bij een Amerikaanse roman snel begint te rollen. Pas laat in het boek komen de verhaallijnen bij elkaar.

Het werk dat die mensen doen? Niet voor niets is het directoraat bijgenaamd ‘Ark van Noach’. Iedereen is bezig zichzelf te redden – en verder niks, hoor je Menasse erbij denken. Hij verwijst naar Musils beroemde Man ohne Eigenschaften. Ook in dat boek gaat het over een gedoemd idee voor een jubileumviering. Bij Menasse wil Fenia zich zo in de kijker fietsen om zo een baantje bij het machtiger directoraat Handel te pakken te krijgen. Wat blijft is de zinloosheid en verspilling van energie.

"Kunnen er schuldigen zijn als ieder slechts zijn plicht doet? Wat is plicht? De inachtneming van bureaucratische regels, van de vastgelegde procedures? Of de verdediging van belang waaraan je je gebonden weet of voelt?"

Alles in Brussel is politiek ‘gevoelig’: als de Franstalige hoofdcommissaris hondenmeppers wil inzetten om het varken te vangen omdat daar wel veel van zijn en varkensvangers niet, schrijven de Vlaamse kranten dat dit een typisch Frans/Waalse (lees stompzinnige) aanpak is. Varkens komen trouwens op allerlei manieren tevoorschijn. In het EU-varkensbeleid, in de broer van Martin die varkensfokker is, tot in de buiken die ("lunchbonneke inleveren m’neer?") op overheidskosten worden volgepropt. De associatie met vet, volgevreten, smerig ligt er dik bovenop. 

Oostenrijker Robert Menasse studeerde politicologie en was mede-oprichter van een studentenblad. Boeken werden zijn passie op het kille internaat waar hij na de scheiding van zijn ouders terechtkwam. Robert nam zich voor schrijver te worden en publiceerde verscheidene succesvolle romans, waarvan een aantal tot toneelstuk is bewerkt. Als essayist stelt hij zich kritisch op: met kleingeestigheid komen we nergens, zo lezen we in een nawoord van vertaler Paul Beers. Roemrucht is Menasses rede voor het Europarlement waarin hij het nationalisme en het gebrek aan democratie daar kritiseerde. Zijn publiek waardeert de ironie die min of meer zijn handelsmerk is – hoe hard hij ook tekeergaat, de glimlach is nooit ver weg.

Voor wie de wonderlijke Brusselse toren van Babel nog niet kent, kan dit boek een eye-opener zijn. De realiteit daar is minstens zo absurd als de fictieve gebeurtenissen in het verhaal. In Duitsland en Oostenrijk was het een succes, laat de uitgever ons blij weten. Of het in de Nederlandse, op de VS georiënteerde leescultuur ook zo’n vaart zal lopen… Misschien moet het daarvoor meer ’vonken’. Al kan je als insider of als toerist die vaak in Brussel komt wel genieten van de grappige beschrijvingen van typische plekken daar. Misschien voelt het voor de bovenstaande lezersgroepen als een viersterrenboek. Zónder die aspecten is het toch meer ‘onderhoudend, bij vlagen amusant’ - drie sterren dus. Voor het moedig-krankzinnige en tot in de puntjes uitgevoerde plan de eerste, en ook nog eens uitstekend gedocumenteerde, EU-roman ooit te schrijven een halve ster extra.