Literaire scherpschutter Hilary Mantel: oorlog aan de leugen

“De mijne is een dolk. Hij vliegt recht het hart in”, zegt de ik-figuur over haar haat jegens Margaret Thatcher in het titelverhaal van deze bundel. In Engeland kwam dit verhaal keihard aan. Postume karaktermoord op toppolitica: fictie of politiek statement? En nu is er de uitstekende vertaling van Ine Willems. Wie is literaire scherpschutter Hilary Mantel eigenlijk, en hoe lezenswaardig zijn haar verhalen?

Een gewapende terrorist kletst zich anno 1985 de Londense woning van een vrouw binnen. Hij weidt uit over Margaret Thatchers wandaden; zij wijst hem spontaan een handige vluchtroute aan. Het verhaal eindigt op het moment dat de Britse premier een gebouw uitloopt en de moordenaar de trekker aanspant. Conservatieve Britten vonden het weerzinwekkend. Alsof Max Pam, bekend van de gewetensvolle historische literatuur, doodleuk schrijft dat hij Nelson Mandela wil wurgen omdat die de apartheid heeft afgeschaft.

De andere elf verhalen in de bundel zijn pijnlijk intieme observaties over vrouwen die dood neervallen als ze getuige zijn van het overspel van hun man ('Hartsgeheim') of misbruikt worden door de rijken ('Wegens mishandeling'). Een enkele keer is een man aan het woord ('Harley Street'). Dat is dan wel een enorme lulhannes die het er moeilijk mee heeft dat zijn assistente lesbisch blijkt te zijn. Niet alle verhalen zijn zo agressief als het titelverhaal. Hoewel, ook ‘Het Engelse instituut’ is een woedende aanklacht tegen de klassenmaatschappij in Engeland.

In het beklemmende ‘Sorry dat ik u stoor’ komt de vereenzaamde hoofdpersoon als buitenlandse in Saoedi-Arabië de deur haast niet uit. Heel naïef laat ze een man binnen. Al gauw loopt de zaak uit de hand. Dit kan heel goed autobiografisch getint zijn: Mantels leven is getekend door een periode in Jemen. “Het enige leuke moment daar was de dag dat we weggingen.” En zo gaat het maar door. ‘Wel erg duister allemaal’, schreef NRC Handelsblad geschrokken. Zal wel. Waar het om gaat is het gepassioneerde protest tegen de leugenachtigheid en de compassie met de verdrukten. Dat geeft de verhalen een zeldzame kracht.

Een kort verhaal als 'De moord op Margaret Thatcher' is niet erg representatief voor het werk van de schrijfster die met uitputtend gedocumenteerde historische romans en introspectieve verhalen twee keer de chique Bookerprijs won. In het autobiografische 'Giving up the ghost' heeft ze het bijvoorbeeld zonder reserves over haar eigen demonen; in 'Anne Boleyn' verplaatst ze zich in een Britse koningin die op het schavot eindigde wegens verraad. Zelf ziet ze het verhaal over Thatcher als een voortzetting van precies dit soort werk: literariseren van levensgeschiedenissen om de discussie over de impact van de doden op de levenden te voeden.

Een rel creëren om aandacht te krijgen was dus niet nodig, ook al verpakt uitgeverij Meridiaan het boek in een dramatische omslag met onthoofd vrouwspersoon. We hebben het hier over een gerespecteerd schrijfster. Waarom verliet Mantel dan toch het veilige gebied van geschiedschrijving en introspectie om op haar zestigste nog eens een controverse te creëren? In een prachtig gemaakt BBC-interview (te zien op YouTube) schetst ze de levensfilosofie waar die felheid uit voortkomt. De wereld is een plek waar niets is wat het lijkt en die je moet wantrouwen. Achter de vele leugens zit een waarheid die je moet vinden door intensief onderzoek te doen.

Je gaat Mantel (1952), bedachtzaam, doordringende blauwe ogen, pas écht begrijpen als ze haar levensverhaal vertelt. Ooit was ze een mooie, zelfbewuste vrouw. Haar lichaam werd door zware psychiatrische medicijnen gesloopt voor ze dertig was. Pas later bleek dat de pijn waar ze over klaagde niet een ziekelijke hang naar aandacht was maar werd veroorzaakt door baarmoederweefsel dat op verkeerde plekken groeide. Haar leven lang heeft ze zich onbegrepen gevoeld - ze identificeert zich niet voor niets zo sterk met outsiders. Arrogantie en gemaaktheid wekken een enorme woede bij haar op en Thatcher is de personificatie van dat kwaad. Dus haal de symbolische trekker maar over…

Mantel heeft heel veel te zeggen. Ze heeft een scherp oog voor onrechtvaardigheid. Indrukwekkend.