Mata Hari als vroege Marilyn Monroe

"Laten ze me nooit zien als een slachtoffer, maar als iemand die haar stappen zette met moed, en die zonder angst de prijs betaalde die ze betalen moest." De Mata Hari (werkelijke naam Margaretha Zelle) van Paulo Coelho is zich bewust van de gevolgen van haar keuzes. "Ik wilde manipuleren, maar werd zelf de gemanipuleerde." Ze heeft gegokt en verloren.

Coelho heeft in De spion heel slim gekozen voor de vorm van een bekentenis die zogenaamd nu pas is ontdekt. Margaretha vertelt aan haar advocaat hoe haar leven zich heeft ontwikkeld. Een armoedige jeugd in Friesland. De dromen over een luxeleven. Een echtgenoot die haar mishandelt. Haar zoontje vermoord door een dolgedraaide baboe. De zelfmoord, op een feest nota bene, van een vriendin die het niet meer ziet zitten. De vlucht met haar dochtertje naar Parijs, waar ze furore maakt met haar zogenaamd Javaanse dans-act. Haar vele avontuurtjes met machtige mannen. Haar wanhoop als ze weer 's aan de grond zit. Dat alles in de tegenwoordige tijd en vanuit een ik-perspectief, wat een actueel en dwingend tintje aan het verhaal geeft.

In het tweede deel van het boek antwoordt de advocaat. Nota bene mensen van de Franse inlichtingendienst hebben haar zwartgemaakt. En dat terwijl Margaretha juist Frankrijk, waar ze zo dol op was, wilde helpen door als dubbelspion op te treden. Met het verzoek van de Duitse inlichtingendienst om informatie te verzamelen ging ze meteen naar de Franse autoriteiten. Helaas trof ze iemand die haar kapot maakte om er zelf beter van te worden. De mediahype heeft van Mata Hari een femme fatale gemaakt en een landverraadster. Het publiek eist haar hoofd, hoe onschuldig ze ook is. Nederland weigert Mata Hari gratie te verlenen terwijl de oorlogshitsende Pruisische koning warm werd onthaald - volgens sommigen een bewijs van de duistere sympathieën van de Oranjes.

Coelho maakt van Margaretha een vroege Marilyn Monroe. Een glanzende, verleidelijke en tragische heldin. De mythe wordt er alleen nog maar groter door. Hoe het met Margaretha's dochtertje Louise afloopt komen we niet te weten, laat staan hoe haar belevenissen samenhangen met de machtsverhoudingen in de Eerste Wereldoorlog. En waar kwam haar dwangmatige leugenachtigheid vandaan? In een nawoord verwijst Coelho voor een historisch verantwoorde levensbeschrijving naar andere boeken: "dit is geen biografie". Voor wie wel wil weten hoe het met die context zit is het doorwrochte De tranen van Mata Hari van Tomas Ross een aanrader. Dat gaat grotendeels over een fictieve Nederlandse journalist en de vrouwen die om hem heen draaien, maar je leert veel over Mata Hari en haar tijd.

Ooit was Coelho als gesjeesde rechtenstudenten de weg kwijt, maar nu heeft de successchrijver meer dan 25 boeken op zijn naam staan. De alchemist - een parabel met deepak chopra-achtige wijsheden over het vinden van je  lotsbestemming -  is een van de meestverkochte romans van de wereld. In het semi-autobiografische Veronika besluit te sterven - jonge vrouw doet zelfmoordpoging, wordt wakker in het gekkenhuis en knokt zich erbovenop - liet hij zien hoe goed hij zich in de vrouwelijke ziel kan inleven. In literaire kringen ziet men minder in de blijde boodschap van de olijke Braziliaan: Pieter Steinz heeft het in zijn Gids voor de wereldliteratuur over effectieve kitsch.

De spion is niet zo met de 'zingevingssaus' (een vondst van Herien Wensink in NRC) overgoten als veel andere werken van Coelho's hand. En natuurlijk zit hij met het thema Aantrekkelijke Vrouw Misbruikt En Verraden In Boze Mannenwereld weer 's  middenin de actualiteit nu de ene na de andere Amerikaanse schoonheidskoningin vertelt hoe ze door de misogyne Republikeinse presidentskandidaat werd aangerand.

De spion leest gemakkelijk, en met de cliffhanger aan het begin hoef je het voor de verfilming niet eens te herschrijven. Toch heeft Coelho's formule iets gemakkelijks over zich.