Inspirerende, kunstzinnige gekte in woord en beeld gevat

Waar anders dan bij Atte Jongstra (1956) vind je een essay over het ontstaan van de rollator, compleet met afbeeldingen van de eerste verschijningsvormen van dit hulpmiddel in de Gouden Eeuw? Of een beschouwing over treinen in de schilderkunst? Of over de artistieke functie van kersen? Dat Jongstra zo visueel denkt, leidt ook tot een zelfinterview waarin de antwoorden komen in de vorm van kunstwerken. Als een moderne Paul van Ostaijen (1896-1928) wil hij de beperkingen van het alfabet doorbreken en verbindingen leggen tussen tekst en kunst. Bij elk onderwerp, hoe triviaal of absurd ook, komt Jongstra met verrassende associaties en ideeën.

Soms slaat Jongstra de plank zelfs ontzettend raak, zoals in het essay over de verloren idealen van de hippietijd. In the age of Aquarius zouden we allemaal ‘vloeibaar’ worden, c.q. niet meer verstijfd in ons burgerlijke keurslijf. Daarvan is niks terechtgekomen, kón niks terechtkomen. Wie schreef er ook weer "rebellion is for the rich"? De brooddronken en schijnidealistische provo's van toen zijn de vervette, frauderende bestuurders van nu. Het fluïde tijdperk is verder weg dan ooit. Toch moeten we ernaar blijven streven als een modern utopia. Een alternatief voor de haat, aldus de auteur.

Er is ook sprake van een muze, de ongenaakbare Hermiene, die een goddelijk lichaam schijnt te hebben. Het is op een 'voor weinag' in China vervaardigd schilderij vereeuwigd dat - natuurlijk - ook in het boek is afgebeeld. Ze stuurt de auteur regelmatig bij als die zich verliest in zijn wonderlijke gedachtewereld. En ‘wonderlijk’ ís een sleutelwoord, want Jongstra grossiert in eigenaardige schrijfsels, zoals de ‘verwerkingsroman’ Worst waarin een figuur die veel op Atte lijkt eruit wordt gebonjourd door zijn hardvochtige partner en zijn verdriet verwerkt via een obsessie voor vleeswaren. Of wat dacht je van Groente, een ‘roman met een horticultureel karakter’, waarin een in de liefde teleurgesteld figuur zichzelf terugvindt door in gesprek te gaan met bloemkolen en broccolistronken. Dat Jongstra een sterk ontwikkeld gevoel heeft voor het absurde (of zeg maar: prettig gestoord is) wisten we eigenlijk al als je leest dat hij deel uitmaakt van het parodistisch-wetenschappelijke Collège de ’Pataphysique - een soort spaghettimonstercultus maar dan zonder het geloof in het Heilige Vergiet.

Jongstra's gekke invallen verbreden je horizon, inspireren en brengen je op nieuwe ideeën. Cultuur met een grote C, zeker, maar Jongstra schrijft net zo goed over de volstrekt onbekende Belgische realistische schilder Wiertz als over het gemis aan vernieuwende rappers sinds Osdorp Posse zichzelf ophief. Ooit had je socioloog Abram de Swaan, die net zo gemakkelijk een essay van vijf pagina’s baarlijke schijnwetenschappelijke nonsens neerpende over de fraaie kunstwerken van het collectief Rijkswaterstaat die onze snelwegen sieren, als diepe gedachten over de missers in de structuur van de gezondheidszorg. En nu heb je Atte Jongstra. Toch wel iets om te koesteren.