Moord en doodslag in duistere ‘zwamp’-roman

Wie een weemoedige sentimental journey verwacht zal nog raar opkijken van Waterjager. De gebeurtenissen in een inktzwart Paramaribo van de toekomst doen eerder denken aan de legendarische junglethriller Heart of darkness van Joseph Conrad. De nogal naïeve Joshua, die met zijn moeder twintig jaar terug in een kille Nederlandse industriestad terechtkwam, gaat steeds meer op zijn broer lijken als hij weer in zijn geboorteland is. Hij leert zijn vuisten te gebruiken en de calvinist die twintig jaar Nederland hem heeft opgedrongen wordt tot zwijgen gebracht. Zijn existentiële ‘ongemak’ is hij snel kwijt. Wat die vigilante broer daar doet, lijkt overigens nog het meest op de gewelddadige swamp justice die de losgeslagen, roadkill-etende ex-gouverneur Skink toepast in de boeken van Carl Hiaasen.

Deze ‘zwamp’, de halfverdronken onderwereld waarin het verhaal zich afspeelt, zou heel goed een metafoor kunnen zijn voor de ineenstorting van de Surinaamse samenleving onder het regime-Bouterse. Begin 2015 liep het zeewater na een dambreuk bovendien al een keer écht Paramaribo in. Hoe snel het dan met de beschaving gedaan is, werd al ’s sterk beschreven in Stormy weather (ook van Hiaasen). Toch gedijt Joshua in de chaos.

"Zijn hulp is slechts een lapmiddel. Maar is het in Nederland dan zoveel beter? De zoveelste diabeet die een maagband krijgt omdat hij zich anders dood eet?"

Misschien is dàt wel de kern van Polanens boodschap.

Dan duikt een stel huurmoordenaars op die hun opleiding in de Colombiaanse cocaïnehoofdstad Medellín hebben gehad. Opvallend is dat de drugshandel, die Bouterse volgens de krantenberichten overeind zou houden, verder nauwelijks aan bod komt. De goede daden die huisarts Joshua (‘redder’ van het Israëlische volk uit de Bijbel, zal ook wel geen toeval zijn) wil verrichten raken steeds verder op de achtergrond. Hij neemt deel aan knokpartijen, schiet naarlingen overhoop, en tijdens slapeloze nachten wordt hij achtervolgd door de geest van de jong overleden Ambrose. Gelukkig is daar de mysterieuze vriendin van zijn broer om hem te troosten…

Zelfs op de ergste plekken in Suriname voel je je toch ‘thuis’, lijkt Polanen te willen zeggen. "In Nederland kwijnde je weg omdat er maandenlang te weinig zonlicht was." Eerder probeerden andere schrijvers met Surinaamse roots de ziel van hun volk te ontleden. Albert Helman beschreef het verzet op de plantages tegen de hoogmoedige Nederlanders. Cynthia McLeods Hoe duur was de suiker (1987), dat vooral het leed van de vrouwelijke slaven belichtte, is verfilmd. En we hebben Karin Amatmoekrim natuurlijk. Ook zij ervaart dat ‘ongemak’ in Nederland: ‘waarom worden mijn boeken gerecenseerd door een Surinamekenner?’

Onmiskenbaar zijn de autobiografische elementen in Waterjager. Chris Polanen (1963) kwam als kind naar Nederland, is zelf (dieren)arts. Uit een land met zoveel gemoedelijkheid en warmte komen, en dan naar het ijzige territorium van je voormalige overheersers moeten – probeer dan maar ’s géén heimwee te krijgen. Hij zal niet vrolijk geworden zijn van de ontwikkeling van z’n geboorteland. Misschien is dit boek wel een manier om die teleurstelling te verwerken. Hij deelt in elk geval de ene na de andere dreun uit. Vuistgevechten, mishandeling, schietpartijen.

Al die zombiefilmachtige scènes - karakters blijken toch weer niet door de welig tierende piranha’s opgevreten te zijn en beginnen weer vrolijk klappen uit te delen – worden een mens wel ’s te veel. De stijl komt een beetje hoekig over, al valt dat na een tijdje niet meer op. Het hele overstromingsthema was misschien wel niet nodig om een sterk verhaal te vertellen. En hoe zit het met dat nieuw-Paramaribo? Whatever. Polanen leert de lezer maar mooi van alles over de ervaringen van mensen met een Surinaamse achtergrond in Nederland ("het is alsof we niet gezien worden"), misstanden in Suriname ("de rijken redden vooral zichzelf") en de Surinaamse cultuur ("22 talen in één land"). Er zit zelfs een woordenlijst bij het boek. En hij heeft de gave dat belangrijke ‘hoe-gaat-dit-aflopen’-gevoel op te roepen. Méér dan veelbelovend. Een boek om in één lange adrenalinestoot uit te lezen.