Liefde, geweld en hongerige massa's

Wat als plotseling tienduizenden migranten uit Afrika te voet op weg gaan naar Duitsland? Timur Vermes schreef er een wrange nabije-toekomstroman over. Als de Duitse televisiester Nadeche op reportage gaat naar een kamp ergens ten zuiden van de Sahara (goed voor het imago!) - valt ze zomaar voor de vindingrijke 'fixer' Lionel. Hij op zijn beurt ziet in haar een ticket naar de toekomst. Al anderhalf jaar droomt hij ervan naar Europa te ontsnappen, en meer in het bijzonder het steenrijke Duitsland.   

‘Als ik elke dag tien kilometer had gelopen, zou ik nu vijfduizend kilometer verder zijn.’  

Lionel - niet zijn echte naam, maar deze bekt beter - bedenkt dat een massale mars naar het noorden goede tv maakt. De verliefde journaliste weet haar omroep te overtuigen dat dagelijks live uitzenden van haar programma Engel in de Nood kijkcijfers oplevert. Eigenlijk iedereen leeft in een leugen, inclusief Lionel zelf. Omroepbaas Sensenbrink van MyTV ziet wel wat in het verpakken van ellende als sensatie. De tijden waarop gemarcheerd wordt, moeten dan wel precies aangepast worden aan de gunstigste uitzendmomenten. Sensenbrink: 'Dat doen ze met voetbalwedstijden toch ook'. Zo gezegd, zo gedaan. Goudgeld verdient MyTV aan de reclameblokken in het veelbekeken programma.

Ondertussen zet het ene na het andere land de grenzen open om de marcherende massa zo snel mogelijk het land uit te krijgen. Turkije zet zelfs bussen in. Neofascisten demonstreren met honderdduizenden in de steden tegen de 'invasie'. Het woord migratieoorlog valt. De Duitse overheid is in paniek. Een cynische minister met duistere relaties heeft wel ideeën hoe je dit probleem kan 'oplossen'. De bakken geld die naar het zuiden gaan als steun (eigenlijk ook een leugen: de deal is dat de vluchtelingen in Afrika blijven) helpen niet. Gaat dit op een drama uitlopen of komen er verstandiger oplossingen?

Zo'n vluchtelingenmars heeft echt plaatsgevonden. In 2018 sloten steeds meer mensen zich aan bij een mars van Honduras naar de VS via Mexico. Goede kans dat Vermes het idee voor deze roman opdeed aan de hand van berichten hierover. Donald Trump blies het verhaal op tot enorme proporties: Amerika werd belegerd. Uiteindelijk bleek het maar om 3.000 mensen te gaan, die min of meer geruisloos door de Amerikaanse douane werden teruggestuurd. Hoe zou dat moeten als Duitsland door een veelvoud daarvan bestormd wordt?

‘Bitterboos’ noemde een Duitse krant deze satire. Met het onderwerp is niets mis, Vermes kan goed schijven, er zijn leuke onderbrekingen in de vorm van gefingeerde krantenartikelen, door Elly Koerts en Liesbeth van Nes in hijgerige stijl omgezet. Hier echter minder aanstekelijk absurdisme dan in Vermes' debuut Daar is hij weer (Hitler komt terug en ontwikkelt zich van dorpsgek toch weer tot populistisch goeroe). Vermes heeft ook nogal veel bladzijden (500) nodig om zijn punt te maken.  

Een aanklacht als deze verdient alle lof, maar uit literair oogpunt voelt het minder verrassend. Misschien is dit wel zo'n moeilijke 'tweede roman’ waarover schrijvers het soms hebben. Het is ook gemakkelijker als lezer te lachen om een ​​massamoordenaar die door Charlie Chaplin in 1940 (The great dictator) al belachelijk werd gemaakt en al 70 jaar dood is dan om zo'n actueel probleem.