Monument bij 't 65-jarig bestaan van ‘Van Oorschots Russen’

Ahhhh… die Russen. ‘Doordesemd van een [ons] onbekende melancholie’, aldus Ruslandkenner Michel Krielaars, die de dertig fragmenten en gedichten in dit jubileumboek uitkoos en ze van een inleiding voorzag. Betekent dit dat de verhalen van Tsjechov, Tolstoi en al die anderen dan ook allemaal heel ‘zwaar’ zijn? Dat niet. 'Russen houden van geestige romans.' Dode zielen van Nikolaj Gogol  (1809-1852) is er eentje. Krielaars selecteerde het moment dat de hoofdpersoon, oplichter Tsjsjikov (die hypotheken opneemt op de namen van overleden landarbeiders, vandaar de titel), ontdekt hoe goed je kan frauderen met nieuwbouw bij de Belastingdienst.

'Zes jaar was [de commissie] met het gebouw in de weer, maar het steeg niet boven de fundering uit. In de tussentijd verrees in andere uiteinden van de stad bij elk van de commissieleden een fraai, in burgerstijl opgetrokken huis; kennelijk was de bodemgesteldheid daar wat beter…'

Er is in de Russische geschiedenis altijd wel weer iemand die de macht naar zich toetrekt. In De familie Golovljov van Michail Slatykov is dat de berekenende Arina Petrovna. Haar man leeft teruggetrokken (als hij soms zijn slaapkamer verlaat is het om ‘duivelin’ naar haar te roepen) en de kinderen ziet ze als ballast. Uiteindelijk krijgt ze haar trekken thuis. Joden kregen in al die woeligheid het helemaal te verduren, of nou tsaren of communisten de baas waren. Daarvan ook voorbeelden, zoals de aangrijpende Geschiedenis van mijn Duiventil van Isaac Babel.

Voor een vrolijke noot zorgt Kornej Tsjoekovski met zijn absurdistische krokodillensage - poëzie voor kinderen heeft in Rusland altijd op een hoog niveau gestaan.

Kort geleden liep met rasse schreden
Over de brede Nevski Prospekt
Met jas en bril, het hoofd bedekt
Een krokodil.

Vrouwen kwamen er, zoals wel vaker in de literatuur, in Rusland bekaaid af. In deze bundel wel fragmenten van het Requiem van Anna Achmatov die 17 maanden lang elke dag voor deur van de gevangenis stond te hopen dat ze iets zou horen over haar zoon die gevangen zat (’t Was de tijd dat alleen nog / de doden konden glimlachen, vredig, niet bang’) over de Stalinterreur. En de hartstochtelijke Marina Tsvetjeva, ooit verboden, nu veelgelezen. (‘Ik houd van U! / U die de donderwolken der zonde kent / Omdat u een verzengend vuur, een dolk / en de beste bent.’) Over liefdesgedichten gesproken: van het beroemde Jevgeni Onegin van Aleksander Poesjkin (bluffer vergooit zijn geluk) lezen we het fragment waarin Tatjana hem afwijst omdat ze inmiddels met een ander getrouwd is. 'Hoort tot het mooiste wat de wereldliteratuur te bieden heeft,' aldus Krielaars.

Over de Russische bibliotheek van uitgeverij Van Oorschot zelf kan je ook een roman schrijven. Alles is episch aan dit project, dat inmiddels 50 delen telt. Toen de Tweede Wereldoorlog voorbij was, smeedden vertaler Charles B. Timmer en uitgever Van Oorschot een gedurfd plan: alle werk van Tsjechov in het Nederlands uitbrengen. In 1952 verscheen het eerste deel. ’Kunnen we dat niet doen met meer auteurs’, dacht Geert. Zo gezegd, zo gedaan. Toen de verkoopcijfers achterbleven maakte hij van het fonds een aparte N.V om de zaak te redden. Maar toen kwamen de paperbacks, de ‘deals’ met NRC, de oplagen - en uiteindelijk de erkenning. ‘Triomf van beschaving en uitgeefkunst’, schreef de Volkskrant bij het 50-jarig bestaan.

Ook dit jubileumboek (475 pagina’s!) is weer een monument van perfectie, met een sfeervol omslag van de hand van Christoph Noordzij - inderdaad de zoon van de man die tientallen jaren verantwoordelijk was voor die prachtige hardcovers met gouden opdruk. Grappig is ook dat de keuze van Krielaars lekker subjectief is. De Jas van Gogol vind je niet in dit boek, noch de Dame met hondje (Tsjechov), maar wel het tragikomische De dood van Ivan Ilitisch. Ben je nog niet zo goed bekend met ‘de Russen’, laat Krielaars je dan aan de hand nemen. Er gaat een wereld voor je open.