Een witte doktersjas over je zwarte SS-uniform
Duitsland 1940. Hoogleraar Max moet naar de kliniek. Iets neurologisch. Hoofdarts Lerbe, met een witte doktersjas over een zwart SS-uniform en een gouden partijspeldje op, zet meteen een kruisje naast zijn naam. De ziekte van Huntington. Daar heeft het Herrenvolk niets aan. "Ons medelijden moet wetenschappelijk en raszuiver georiënteerd zijn, niet filosofisch of sentimenteel." Lerbe zit er niet mee. Hij gaat Duits-methodisch aan de slag om ‘menselijke ballast’ uit te sorteren.
Max’ mentor Clampe raadde hem aan te vluchten. "Wacht niet te lang, ze gaan het onvoorstelbare doen." Te laat. "Ik begon me af te vragen wat ik in mijn leven allemaal níet had gedaan, níet had gezien." En wie helpt de aanhankelijke downie Oscar, de hebefrene pianiste Elfie en Carl die overal ‘zwart’ ziet? Zij kunnen geen arbeidsprestatie leveren en zijn nutteloos voor het Reich. Ook zij krijgen van Lerbe een kruisje achter hun naam. De zieken moeten offers brengen, aldus de gestichtspredikant met een swastika om zijn zilveren kruis. Tot zover de kerk. Is er dan níemand ‘goed’? Verpleegster Rosemarie denkt vanuit haar hart. Kan zij Max en zijn lotgenoten beschermen?
Halverwege het boek komt Lerbe zelf aan het woord. Lerbe, die wordt geprezen om de leugens in de brieven die hij schrijft aan nabestaanden. Zelfs tegen zijn eigen vader liegt hij. "Had ik hem ooit verteld hoeveel urnen we hebben gevuld?" Nadat het onafwendbare gebeurt in deel drie is in deel vier de oorlog voorbij. Als Lerbe’s naam op de lijsten van verzetsleider Eugen Kogon (auteur van het standaardwerk De SS-staat) voorkomt is het met hem gedaan…
Een aanklacht in de vorm van een psychologische roman. Lood en loodzwaar, zou je denken. Maar nee. De sfeer doet denken aan die van de tragikomische VPRO-serie Loenatik, die speelde in een gekkenhuis, met sympathieke bewoners als de delirische majoor Breederoo (Martin van Waardenberg) en de nymfomane Bep Brul (Karen van Holst Pellekaan). Niet zozeer zwaar dus, maar wel complex. Vele stemmen komen aan het woord, waaronder die van de auteur zelf. In dialogen, in brieven, in pamfletten. Niet te geloven wat je allemaal hebt beleefd als Elfie in de laatste regels van deel vijf terugblikt – het lijkt wel of je tweemaal zoveel bladzijden achter de rug hebt als de 190 die het boek telt.
Bij vlagen beklemmend, dit boek, als een moderne, waargebeurde Kafka. Niet voor niets citeert Barbara Zoeke uit Die Verwandlung. En niks zwart/witbeelden. De Nazi’s zijn bij Zoeke niet alleen maar ‘slecht’, óók zij zijn gedoemd, maar dan door een verwerpelijke ideologie. Om zo’n roman te schrijven moet je óf gek of geniaal zijn, zou je denken. Maar op de achterflapfoto zie je een beschaafde vrouw met een nuchtere, zij het verre blik. Barbara Zoeke doceert psychologie en schreef al eerder poëzie, essays en verhalen.
‘Ongemakkelijk relevant’, schreef emeritus hoogleraar medische psychologie Ad Kaptein in zijn recensie van het boek in artsenblad Medisch Contact, dat - toepasselijk - ooit in WO begon II als verzetsmedium. Want hoe verdedig je vrijheid zonder die zelf kwijt te raken? Actueel, nu het nationalistisch gebral, al of niet boreaal, weer toeneemt. Alexander, de ‘verdwenen’ broer van Lerbe, had het al gezegd:
"Met tuig van de richel ga je je niet meten, dachten we. Daar zouden we nog spijt van krijgen."
Zoeke schaart zich met dit boek tussen Grass’ De blikken trommel (1959) en Bolls Ansichten eines Clowns (1963). Gewetensonderzoek voor gevorderden. Prachtig uitgegeven door die stoere Cossee en perfect in het Nederlands verwoord door prijswinnend vertaalster Anne Folkertsma. Geen boek voor tussendoor, eerder eentje om minstens twee keer te lezen. Dan heb je de tweeënhalve pagina aan personages en twintig pagina’s toelichting achterin in je verwerkt en valt alles samen.
Wie zei daar dat kunst tegenwoordig geen functie meer heeft in de samenleving. Voer voor psychologen. En ethici. En historici. En artsen. En voor lezers die méér willen.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van VictorDLV
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
