'Dit proletariaat heeft een bloedbad nodig'
Van onderwijzer tot dictator in tien jaar - hoe kon het zo ver komen? Antonio Scurati's werk over de mythische populist Benito Mussolini leest als een moderne actiethriller, ook al spelen de gebeurtenissen zich honderd jaar geleden af. Met korte scènes, voorafgegaan door krantenberichten en rapporten van de geheime dienst weet hij de aandacht van de lezer 800 pagina’s lang vast te houden - een prestatie op zich.
In juli 1919 voelen veel Italianen zich de verliezers van de Eerste Wereldoorlog, waarin ze met Engeland en Frankrijk samen tegen Oostenrijk-Hongarije vochten. Het beloofde Dalmatië en Fiume (nu allebei deel van Kroatië) krijgen ze niet. 'De overwinning is verminkt,’ schreeuwt de ultrarechtse dichter en avonturier Gabriele d’Annunzio. Honderdduizenden die hebben gestreden in die oorlog lijden thuis honger. Van beloften over welvaart en eigen stukjes grond komt niks terecht. De politiek is hopeloos verdeeld. Mussolini ruikt letterlijk bloed. Hij stapt over van de socialisten naar de nieuwe fascistische beweging en manipuleert zich op de schouders van de trinserocrazia (de ‘loopgraaf-elite') met bluf en geweld omhoog.
Knokploegen terroriseren - met steun van het Vaticaan en het grote geld - socialistische en communistische tegenstanders. Voor de wrede moord op de socialistische politicus Giacomo Mateotti gaf Mussolini zo ongeveer de opdracht. Geweld en intimidatie zijn Mussolini 's forte: als kind al pestte Benito zijn klasgenoten zozeer, dat hij van school werd getrapt. Een vrouw die niet voldoende gewillig was stak hij met een dolk, een onwelgevallige journalist met een degen. Verslaafd aan geweld, maar steeds kwam hij ermee weg. Van kwaad tot erger, daar ligt de sleutel, lijkt Scurati te willen zeggen.
'De fascisten zijn vastbesloten één lijn niet los te laten: zij zullen hun geweld intelligenter maken, maar er nooit van afzien.' (Mussolini in 1921)
Als de zwarthemden dreigen op te marcheren naar Rome en in een paar provinciesteden vast beginnen met moorden en platbranden wil de koning het leger niet inzetten: alles beter dan de communisten aan de macht. Net als Hitler ‘laat’ Mussolini zich verkiezen tot kabinetsformateur. Applaus dendert door het parlement bij zijn eerste optreden als premier. 'Italië is op huwelijksreis met deze man,’ schrijft Scurati. En dat terwijl hij eigenlijk niets op heeft met gewone mensen (‘de kudde’).
Wat is dat toch met de Italianen dat 'sterke mannen' (denk Silvio Berlusconi en - eerder - Giulio Andreotti) zo populair zijn en alles zo naar corruptie stinkt? Mussolini's geboorteplaats is nota bene een bedevaartsoord, en laatst wilden de neofascisten (Forza Nuova) zelfs opnieuw naar Rome opmarcheren. Mussolini heeft dan wel niet miljoenen doden op z'n geweten zoals Hitler of Stalin, honderdduizenden zijn het er wel, omdat Italië onder zijn leiding door de geallieerden totaal in de pan wordt gehakt. Dat gaan we allemaal beleven in deel twee en drie, want dit is pas deel één van de serie.
Vertaler Jan van der Haar bracht ons al d’Annunzio's De schoonheid van de nacht (een lul van een vent, maar o, wat schreef hij prachtig, aldus de Volkskrant) en brengt het Italiaans zo levendig over dat het bijna voelt of je de originele versie leest.
Scurati, toneelschrijver en literator, kruipt zo diep in het hoofd van de dictator dat je het overzicht kwijtraakt. Houdt hij de mythe zo juist niet in stand, vroeg literatuurcriticus Arthur Weststeijn zich in NRC af. Inderdaad een beetje griezelig dat hij zo inzoomt op de persoon. 'Alle dialogen berusten op feiten,’ meldt Scurati trots voor in het boek, maar annotaties of een verantwoording zijn nergens te vinden. Als je echt wilt weten hoe het zit, lees dan het aardbevingsbestendig onderbouwde Mussolini van Peter Neville, met notenappraat van 17 pagina's.
Al heeft het met wetenschap weinig te maken, als literair experiment is dit ambitieuze werk behoorlijk goed geslaagd. Je moet wel proza van het type 'opnieuw krimpt de geschiedenis tot een verslag’ en ‘hij ruikt met verwijde neusvleugels de eeuw' doorstaan.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van VictorDLV
Gesponsord
Als Jolenes helikopter crasht in Irak, moet ze terugkeren naar het huwelijk en gezin dat ze onder hoogspanning achterliet. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
Beth leidt een gelukkig leven met haar man Frank op hun schapenboerderij, maar dan komt haar jeugdliefde Gabriel terug, met wie ze als zeventienjarige een intense zomer beleefde. Bekijk alle Boekenweektips.
Fayes vader bedreigt niet alleen haar, maar ook haar dierbaren en levenswerk, het bedrijf Revenge. Ze roept haar vriendinnen om zich heen om de ultieme wraak te plannen. Bekijk alle Boekenweektips.
In concentratiekamp Westerbork doet jonge moeder Catharina alles wat nodig is om haarzelf en haar zoon te laten overleven. Ze gaat als showgirl dansen in het beroemde kampcabaret. Bekijk alle Boekenweektips.
Isabel woont alleen in het huis van haar overleden moeder, waar alles rustig voortkabbelt tot plotseling haar broer Louis met zijn nieuwe vriendin Eva voor de deur staat. Bekijk alle Boekenweektips.
Een onweerstaanbare schelmenroman over Algot Olsson en een bonte verzameling mensen. Algot stort zich op de mooie en hopelijk lucratieve kunst van het distilleren van brandewijn. Bekijk alle Boekenweektips
Een jonge cartograaf vertrekt naar Amsterdam en tekent voor zijn grote liefde in zijn wereldkaart, vlak naast de evenaar, een 'nog onontdekt' eiland dat haar naam draagt. Bekijk alle Boekenweektips.
Op een koude winteravond belandt de zeventigjarige Leah met haar auto in het water. Hoewel de kade al snel vol mensen staat, doet niemand iets. Tot grote frustratie van studente Mirjam. Bekijk alle Boekenweektips.
De meningsverschillen over hoe het tuincomplex bestuurd moet worden, kunnen elk moment weer oplaaien, maar de grootste dreiging komt van de kant van de gemeente. Bekijk alle Boekenweektips.
Philip Dröge duikt in de curieuze geschiedenis van Nederlandstalig New York en New Jersey en doet dat op de fiets. Een boek dat reisgids, geschiedenisboek en road novel ineen is. Bekijk alle Boekenweektips.
Taalwetenschapper Khalid Mourigh gaat de straat op en de scholen langs om straattaal, het gebruik van Engels en de meertaligheid van het Nederlands te onderzoeken. Bekijk alle Boekenweektips.
Aan het begin van de Eindtijd valt de vrijdenkende engel Astoreth naar de aarde. Hij raakt verzeild in apocalyptische avonturen die hem van Amsterdam naar het Zweedse platteland voeren. Bekijk alle Boekenweektips.
Een meisje en een vis denken beiden dat de ander gevangenzit en dus maken ze een wak, maar ze beseffen dat het beter is als ze blijven waar ze zijn. Bekijk alle Boekenweektips.
Terwijl de ambitieuze Pierre groeit in zijn rol op de redactie van een tijdschrift, kelderen de abonneecijfers. Hoe lang moeten tradities en gewoontes in stand worden gehouden? Bekijk alle Boekenweektips.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raken de levens van Luna en haar vader, de Joodse Rifka, de Indiase Chandar en Thiemen met elkaar verweven op een manier die zij niet voorzien. Bekijk alle Boekenweektips.
Eliza had zes broers, maar alleen Krekel is nog over. Een bangerik, een huilebalk, een blok aan haar been, eigenlijk. Alles gaat mis, maar Eliza en Krekel blijven zoeken naar hun verdwenen broers. Bekijk alle Boekenweektips.
Als de literaire bundel van zware crimineel Derek L. op het punt staat te verschijnen, mag hij tijdens zijn weekendverlof van de gevangenis aanwezig zijn op zijn eigen boekpresentatie. Bekijk alle Boekenweektips.
In dit hartstochtelijke pamflet toont docent Karim Amghar aan hoe mbo'ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering, terwijl ze onmisbaar zijn voor de samenleving. Bekijk alle Boekenweektips.
Wanneer Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk binnenvalt, moeten vijf hechte vrienden kleur bekennen. Kun je een ander ooit ten diepste kennen? Bekijk alle Boekenweektips.
Iemand breekt in bij Simon en beweert dat ze beiden vastzitten op een alternatieve belevingsvakantie. Het is het begin van een aangrijpende speurtocht. Bekijk alle Boekenweektips.
Stine Jensen verkent hoe mediastormen kunnen ontstaan en hoe je filosofie kunt inzetten om ze te duiden. Bekijk alle Boekenweektips.
Een kleurrijke groep outcasts raakt betrokken bij het mysterie van Salomé Abergel, de beroemde kunstenares die op het hoogtepunt van haar carrière plotseling verdwijnt. Bekijk alle Boekweektips.
Als Hitler aan de macht komt, vluchten Eva en Itzhak naar het conservatieve Zeeland. Daar haalt het gevaar hen in en Eva zal moeten kiezen. Bekijk alle Boekenweektips.
In de persoonlijke verhalen van Rusland-correspondent Iris de Graaf lees je hoe het is om als jonge vrouw verslag te doen vanuit Moskou, in het land van haar grootmoeder. Bekijk alle Boekenweektips.
Het is ronduit indrukwekkend wat we weten van onze moedertaal, wat we ermee kunnen, en hoe we dingen haarfijn aanvoelen. Bekijk alle Boekenweektips.
Sinds 2015 zit Astrid Holleeder ondergedoken, wat enorme impact heeft op haar leven en dat van haar familie. Ze vertelt over de dagelijkse routines, constante waakzaamheid en haar angst. Bekijk alle Boekenweektips.
