Alles, behalve een sprookje voor jong en oud

Jan Terlouw (85), oud-politicus en kinderboekenschrijver heeft de wereld verrast met een nieuw boek: Het hebzuchtgas. Hoewel het boek met zo’n titel eenzelfde soort verhaal als Koning van Katoren belooft, staat het mijlenver van deze klassieker af. De enige overeenkomst is het politieke vuur dat nog altijd in Terlouw brandt.

Het hebzuchtgas vertelt het verhaal van Julie, de achttienjarige kleindochter van de president van Tradicië. Zij gaat stage lopen bij Solide, het bedrijf van Alphons G. Bovenwoning. Het bedrijf houdt zich bezig met de winning van olie, gas en kolen. Julia snapt niet dat niemand zich er zorgen maakt over het broeikaseffect. De wereld is immers in gevaar. Maar dan ontdekt Julia dat Bovenwoning, net zoals zoveel grote en rijke directeuren van grote energiebedrijven, verslaafd is aan hebzuchtgas. Zij voelen er niets voor om de wereld te redden, veel te bang dat hun inkomsten krimpen. Als je verslaafd bent aan hebzuchtgas kun je alleen nog maar aan geld denken. Het is aan Julia om een list te verzinnen om hem van zijn verslaving af te helpen en om het milieu te redden.

Je hart gaat sneller kloppen bij het lezen van de inhoud in combinatie met de titel. Terlouwers dan dit gaat het niet worden en meteen doet het je denken aan zijn boek Koning van Katoren, waarin de zeventienjarige Stach zeven opdrachten moet vervullen om de nieuwe koning van Katoren te worden. Maar behalve een prachtig sprookje is het ook een maatschappijkritisch boek, waarin de problemen die Stach in de vorm van opdrachten moet oplossen een op een te vertalen zijn naar bekende maatschappelijke problemen als milieuvervuiling, wapenwedloop, geluidsoverlast en de strijd tussen verschillende religies.

Er werd dan ook halsreikend uitgekeken naar Het hebzuchtgas, dat werd aangekondigd als een sprookje voor jong en oud, waarin hebzucht ons grootste drijfveer lijkt te zijn geworden. Een hebzucht waarmee we onze aarde op grote schaal vernielen. De overeenkomst valt onmiddellijk op, want ook in zijn nieuwste boek steek Terlouw zijn kritiek op de maatschappij en zijn keuzes niet onder stoelen en banken. Tot zover de overeenkomst, want wist Terlouw de maatschappijkritische toon in Koning van Katoren te bewerken tot een prachtig verhaal met veel humor en fantasie, in Het hebzuchtgas is hij daar niet in geslaagd. Wie het nieuwste boek van Terlouw leest wordt al snel duidelijk dat dit geen kinderboek à la Koning van Katoren is. Teleurstelling ligt op de loer.

Het hebzuchtgas schreeuwt politiek en lijkt daarmee meer op een politiek pamflet dan op een verhaal dat aanspreekt. Het verhaal is te dun om boven het betoog uit te komen en de hoofdpersonages te vlak om je er mee te kunnen kunt identificeren. Het is een sprookje voor jong en oud, zoals het boek wordt aangeprezen, maar waar een sprookje veelal in dezelfde schrijfstijl en taal geschreven is, is de stijl in Het hebzuchtgas minder goed definieerbaar, waardoor het letterlijk een boek voor jong enerzijds en oud anderzijds geworden is. De ene alinea is geschreven in een volwassen taal:

Hij heeft jaren besteed aan onderzoek naar economische systemen die minder verspillend zijn dan de groei-economie waar een groot deel van de bevolking welvarend is geworden, maar de aarde arm.

Een zin als deze sluit nauwelijks aan bij de beleving van ‘jong’, als in een sprookje voor jong en oud geschreven, terwijl een willekeurig volgende alinea meer weg heeft van een tekst die uit een schoolboek afkomstig is:

Olie, kolen en gas zijn gevormd uit resten van planten. Dat is een proces geweest van honderden miljoenen jaren. (…) Als er veel kooldioxide in de lucht zit, kan de warmte die de aarde iedere dag van de zon krijgt de aarde minder goed verlaten. En warmte moet wel weg kunnen, want de temperatuur van de aarde mag niet te hoog worden. Die van de oceanen evenmin. Als de temperatuur op aarde te hoog wordt, smelt het ijs, het zo ontstane water stroomt naar zee, de zeespiegel wordt hoger.

Een uitleg als deze vertraagt het verhaal zodanig dat je als lezer continu het verhaal uitschiet. Op den duur gaat het irriteren. En dat is jammer, want de basis van het verhaal – de klimaatverandering en alle problemen die daaruit voortkomen – is solide en heeft bestaansrecht.

Het is alsof Terlouw nooit echt de keuze voor een duidelijke doelgroep heeft kunnen maken. Wellicht zal dat komen doordat Terlouw zich grote zorgen maakt over de toekomst en de samenleving. En omdat het ons gezamenlijke toekomst betreft, mag iedereen dat weten. Móét iedereen dat weten: jong én oud. Maar juist door het niet kiezen van een duidelijke doelgroep schiet Terlouw zijn doel voorbij en spreekt hij niemand in het bijzonder aan, waardoor niemand zich voelt aangesproken.

Het is echter niet alleen het gebrek aan een duidelijke doelgroep dat het verhaal verwarrend maakt. Door een gebrek aan fantasie, humor en wellicht ook afstand tot het onderwerp mist het de flair van Koning van Katoren. Ook daarin was Terlouw maatschappijkritisch, maar met o.a. de draak van Smook, de vogels van Decibel, en de knobbelneuzen van Afzette-Rije bleef hij ver van politiek gezwam vandaan. Fantasie was de kracht van het boek, want iedereen begreep dat het verhaal feitelijk een grote klacht tegen o.a. milieuvervuiling, geluidsoverlast en kwakzalverij en de corrumperende werking van (kunstmatige) monopolies was.

Als Terlouw die lijn had doorgezet en humor en vooral fantasie had gebruikt voor het kaderen van het klimaatprobleem, dan was hij waarschijnlijk in zijn opzet geslaagd: vertellen dat “het klimaatprobleem veel ernstiger is dan veel mensen weten en denken.” En dat het alles behalve een sprookje voor jong en oud is.