Schipper, mag ik opvoeden? Ja of nee?

Stine Jensen (1972, filosoof, schrijver en programmamaker) en Frank Meester (1970, filosoof, schrijver en publicist) traden in 2016 en 2017 op in hun gezamenlijke theatervoorstelling Het opvoedcircus. Tal van opvoeddilemma’s kwamen ze tegen in hun interactie met het publiek. Ze kwamen erachter dat heel veel ouders vandaag de dag schipperen in de opvoeding van hun kinderen in de posttraditionele samenleving waarin die kinderen opgroeien. Deze pedagogiek of manier van opvoeden  noemen ze ‘het schippersyndroom’. Al die zeer diverse dilemma’s brachten de beide filosofen samen in drie overkoepelende thema’s/ schipperdilemma’s in hun boek De opvoeders; wat filosofie de schipperende ouder kan leren.

Om tegenwicht te kunnen bieden aan de opvoedcrisis die de auteurs zien en benadrukken, hebben ze gekeken naar wat de hedendaagse ouder kan leren van de oude filosofen zoals Kant en Plato (passend bij de autoritaire opvoedingsstijl) en Rousseau en Locke (passend bij de vrijere opvoedingsstijl die vooral naar het kind luistert en vraagt wat het nodig heeft). Ook Aristoteles en Micha de Winter komen aan bod bij het thema persoonlijk geluk versus burgerschap. Het laatste thema gaat diep in op genderneutraal opvoeden tegenover een opvoeding die vooral gericht is op de jongen of het meisje. Hier treden onder andere de filosofen De Beauvoir, Butler en John Gray op.

In de inleiding komt de vraag aan de orde waar dat geschipper vandaan komt.

‘Zo zorgen veel gebruiken, hoe nutteloos en willekeurig ze ook mogen lijken, ervoor dat we ons ongeveer op dezelfde manier gedragen en prettig samenleven. Maar als er geen vaste opvoedtradities zijn, en je steeds moet kijken naar wat het beste werkt, dan betekent dat ook dat je telkens weer moet... schipperen.’

Verder zien de auteurs ook dat de ene opvoedgolf volgt op de andere. Alles is in beweging. 'Iedere tijd reageert op het voorgaande opvoeddogma.' Jensen en Meester kunnen hun geluk niet op bij al die opvoedperikelen, geschipper en getwijfel. Een filosoof twijfelt namelijk altijd! Zo zien ze kansen in plaats van onmogelijkheden in de opvoeding. Zo laten ze aan de hand van de filosofie zien hoe het ook kan in plaats van dat het zo moet. Lessen, tips en adviezen van de grote filosofen komen voorbij. De twijfel bij de opvoeders nemen ze serieus. ‘Wie het schipperen omarmt en onderzoekt in plaats van verwerpt, kan bewustere opvoedkeuzes maken.’ De schrijvers eindigen hun voorwoord met de woorden: ‘Wie weet kunt u aan de hand daarvan (het plaatsen van een opvoeddilemma in een bredere culturele, historische en filosofische context, red.) uw standpunt bepalen en uw geschipper beter onderzoeken, onderbouwen en beargumenteren.’

Een van de interessantste dilemma’s die in dit boek aan de orde komt, is die van ‘Streng zijn of luisteren naar je kind?’ Luisteren tegenover autoriteit. Alsof dit een tegenstelling zou zijn! Zo wordt ook De Gordon-methode behandeld, samen met de nonviolent communication van Marshall: beide nemen de behoefte van het kind serieus en adviseren de ouder om vanuit een duidelijke ik-boodschap te communiceren met het kind om dit kind vervolgens zelf een oplossing te laten bedenken voor een bepaald probleem.

Elk van de drie dilemma’s wordt uitvoerig en boeiend beschreven, afgewisseld met persoonlijke verhalen en anekdotes van de auteurs, zelf ouder van een of meerdere kinderen. Ze staan nooit boven de andere ouders. Vanuit een open houding en visie vertellen ze openhartig, zich kwetsbaar opstellend, met de nodige zelfspot over hoe men kinderen zou kunnen opvoeden. Tot slot is er ruimte voor bijvoorbeeld een top vijf van mooie niet-rolbevestigende kinderboeken en films, en romans over burgerlijke vorming in de opvoeding.

Het mag duidelijk zijn dat dit opvoedboek in een heel andere traditie staat als tal van opvoedboeken. Dit boek wil zonder franje, maar met veel relativerende humor en een serieuze ondertoon, de schipperende ouder van nu kennis laten maken met de filosofie van toen en laten zien wat we van hen kunnen leren, kunnen overnemen of juist links moeten laten liggen.