Willem III: De tragiek van een koninklijk leven

Het borstbeeld van ‘Koning Gorilla’, zoals hij genoemd werd, staat in een nis van een oude fabriek in Nijverdal: koning Willem III. De vraag is: Wie kijkt naar hem om?

Een tragisch vorst, een agressief heerser, die soms ongekleed door het paleis liep, althans zo werd gefluisterd… Dik van der Meulen, winnaar van de Libris Geschiedenis Prijs 2014, beschrijft op grootse wijze, meeslepend en ironisch, het leven van een tragische man. Het persoonlijk, politiek en koninklijk leven van een bijzonder heerschap staat centraal. Dat dit boek soms de vorm aanneemt van een 'chronique scandaleuse' is onvermijdelijk.

Deze biografie staat niet op zichzelf. In het kader van 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden (2013) verschenen drie dikke boeken waarin afzonderlijk de levens werden beschreven van onze drie koningen: Willem I, Willem II en Willem III. Het Prins Bernhard Cultuurfonds, Uitgeverij Boom en de Universiteit Utrecht hebben de handen ineengeslagen en initiatief genomen tot het vervaardigen van genoemde boeken: de levens van de eerste drie Nederlandse koningen uit het Huis Oranje-Nassau.

De inleiding van dit fraai vormgegeven werk wordt voorafgegaan door een gestructureerde, overzichtelijke stamboom. Handig om zo af en toe ter hand te nemen wanneer namen je om de oren vliegen, vorsten uit diverse geslachten en huizen voorbijkomen.

De start van het boek heeft een sombere toonzetting. Tegelijk is het haast poëtisch, bloemrijke taal van een bevlogen neerlandicus en auteur. De eerste pagina’s pakken je: “De echte koning was niet zo gemakkelijk over het hoofd te zien. Een grote man met een volle baard en een krachtige stem die hij, zo verzekerden mensen die hem van nabij hadden meegemaakt, vaak liet bulderen.”

Van der Meulen heeft zich gewaagd aan een ‘meesterproeve’. Het is hem gelukt. Gedetailleerd neemt hij de lezer mee door een tijdperk waar lang niet zoveel van bekend is. Indringend, dan weer ironisch weet de auteur te boeien: “Op 21 februari 1816 trouwde hij (Willem II, red.) in Sint-Petersburg met Anna Paulowna (…) Na de plechtigheid keerde hij niet terstond naar zijn departement terug, maar bleef nog enkele maanden met zijn jonge echtgenote in de Hermitage, zeer verliefd en volop bereid zijn tweede dynastieke plicht te vervullen.” Enkele maanden later kon de kroonprins zijn vader meedelen dat zijn geliefde zwanger was…

De biografie over koning Willem III beschrijft achtereenvolgens de jeugdjaren van de koning, zijn huwelijk, zijn politieke strijd met de ministers, zijn vaderschap en zijn positie als hoofd van het gezin en de familie en eindigt met een hoofdstuk/epiloog over de dood van de koning en zijn begrafenis. Het laatste deel van het boek gaat in op de waarde of de betekenis van zijn koningschap voor toen en nu, een conclusie ligt voor de hand. Korte fragmenten van brieven, liederen en andere documenten evenals prachtige illustraties maken deze biografie af. Saillant detail: een prachtig oranje (!) leeslint siert de biografie.

Een kritische kanttekening valt te plaatsen bij dit boek. Van der Meulen wordt door neerlandica en dr. Janneke de Jong-Slagman (gepromoveerd aan de VU, faculteit Letteren) verweten te veel anonieme en onbetrouwbare bronnen te gebruiken, met name rondom de dood en de begrafenis van Willem III. Volgens haar heeft hij niet de beste en de meest recente literatuur gebruikt. De Jong-Slagman: “Hij schrijft vlot, maar is van de drie auteurs (biografen Jeroen Koch, Jeroen van Zanten en Dik van der Meulen, red.) de minst historisch verantwoorde schrijver.”

Ondanks de kritiek zit er veel vaart in het verhaal en heeft het hier en daar wat weg van een roman.

Koning Willem III… Misschien had hij een heerser of een oorlogsheld willen zijn. “Zijn lot was dat hij geen van beide kon worden, maar dit was ook zijn redding. Zijn voornaamste staatkundige verdienste was de eerste Nederlandse koning te zijn in een land dat door anderen werd bestuurd.”