O tempora, o mores!
Marlisa den Hartog - Seks in de Renaissance. Standjes en standpunten in de tijd van Da Vinci (en wat we daar nu van kunnen leren)
Andere tijden, andere zeden. Met deze uitspraak van Cicero open ik mijn recensie van het boek ‘Seks in de Renaissance. Standjes en standpunten in de tijd van Da Vinci (en wat we daar nu van kunnen leren)’ van Marlisa den Hartog. In dit boek doet Den Hartog onderzoek naar hoe men over seksualiteit en gender dacht in de Italiaanse Renaissance.
Andere tijden, ja! Andere zeden? Den Hartog ontdekt vele overeenkomsten maar ook veel verschillen. Kunnen we leren van de geschiedenis, houdt de geschiedenis ons een spiegel voor?
Marlisa den Hartog baseert zich voor haar boek op diverse bronnen: brieven en liefdeslyriek, preken en theologische traktaten, medische verhandelingen en gezondheidsvoorschriften, juridische verordeningen en rechtbankverslagen, novelles en (pornografische) literatuur. Uit deze veelheid van bronnen lees je af dat het boek gebaseerd is op haar promotie onderzoek naar gender en seksualiteit in vijftiende- en zestiende-eeuws Italië. Ze promoveerde hierop in 2022. Het resultaat is een uiterst informatief boek, met ruimte voor nuances maar ook onzekerheden.
Wat je ook afleest aan de bronnen is dat naast literatuur vooral de kerk en de opkomende medische wetenschap van invloed waren op hoe men dacht over seksualiteit in de Renaissance. En beide wilden nogal eens van mening verschillen over welk gedrag als ongezond of zondig gezien werd, of als gepast of juist ongepast voor mensen met een bepaalde sekse, leeftijd of sociale status. En dat de rechterlijke macht heeft zich menigmaal heeft moeten uitspreken over allerlei zaken.
Waren de tijden zo anders? Ja! En sommige ideeën klinken ons nu vreemd in de oren, zoals de absurde leeftijdsverschillen tussen huwelijkspartners. Vrouwen trouwden jong (15-20 jaar), een bloem moet je plukken als je jong is. Mannen trouwden als ze eind twintig, soms zelf tegen de veertig waren. Ze moesten hun ‘Sturm und Drang’ periode eerst achter zich hebben gelaten.
En was homoseksualiteit nu een probleem of niet? Volgens de kerk volledig fout en verboden. Maar door het terugvinden van steeds meer klassieke literatuur van de Grieken en Romeinen, waarin knapenliefde veel normaler en voorkomend was, kantelde het idee daarover, zeker in meer intellectuele en welvarende kringen. Het was een fase die een man moest of kon doorlopen alvorens te huwen.
Andere tijden, ja. Er heerste het wijdverbreide geloof dat de baarmoeder zonder seks verstopt kon raken. De oplossing: dat je als vrouw regelmatig seks moest hebben. Niet geheel ten ongenoegen van de man natuurlijk. Want let wel het waren de mannen die de wetten en regels bepaalden en het waren dus enkel ook de mannen die iets aan de regels konden veranderen.
Alleen maar mannen? Neen, er speelde ook al zoiets als een debat der vrouwen, de ‘querelle des femmes’. Dat begon allemaal met de Italiaans-Franse Christine de Pisan, die in 1405 een traktaat schreef waarin ze stelt dat vrouwen gelijk zijn aan mannen. Het daarop ontstane debat draait ook om de dubbele moraal die voor mannen en vrouwen gold. Waarom krijgen mannen eigenlijk meer seksuele vrijheid dan vrouwen? En eigenlijk is dat debat nog steeds niet afgesloten. En is er dus nog niet zoveel veranderd.
Veel meer zaken komen in het boek aan bod: instemming, verkrachting, overspel en het idee dat ‘als een vrouw nee zegt, bedoelt ze eigenlijk ja’. Zaken die nog steeds spelen. Andere zeden?
In een interview met NRC verklaarde Marlisa den Hartog: “Bewust of onbewust hebben we blijkbaar nog steeds allerlei clichématige opvattingen over seks. () Tegelijkertijd is er natuurlijk ook veel veranderd. () Je moet dus een balans vinden: enerzijds niet overschatten, maar ook niet onderschatten hoe belangrijk die gelijkenissen zijn. Het zet vooral aan het denken over waar we onze eigen geschreven en ongeschreven regels vandaan halen.”
In ons handelen en denken over seksualiteit nu zijn er veel verschillen, maar ook overeenkomsten met de Italiaanse Renaissance. De medische wetenschap heeft duidelijk stappen vooruit gemaakt en veel onzin ontmaskerd. De kerk is daarentegen sterk uit beeld verdwenen als moraalhoeder. Een nieuwe moraal is (nog) niet gevonden. Wetten lijken steeds meer aan de mode van de dag onderhevig. Het debat moet dus doorgaan!
Het boek ‘Seks in de Renaissance’ kans ons daarbij helpen. Het biedt veel informatie en wellicht ook duiding.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Wim1954
Gesponsord
Aan het lot kun je niet ontsnappen ... of wel?
Intermezzo is een prachtige roman over broers en geliefden, van dé literaire stem uit Ierland.
Door de late middeleeuwen letterlijk aan te raken blaast Van Loo ons verre verleden meer dan ooit nieuw leven in.
Een ode aan de Hollandse keuken en de smaak van thuis.
Meer dan 200 recepten voor de kerstdagen.
Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Het leukste cadeau voor iedereen: lol verzekerd!
Toine Heijmans neemt zijn lezers mee naar de uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis.
Een roman over iemand die floreert als onderzoeker, maar zich het comfortabelst voelt als ze zelf in de schaduw blijft
In Lijtje deelt Harmen van Straaten ontroerende, grappige en herkenbare verhalen over zijn dementerende moeder.
De schitterende beelden en poëtische teksten vertellen het verhaal van een bijzondere vriendschap, tussen het meisje en de drie dieren.
Een magisch coming-of-age-verhaal over een jongen die zijn eerste weekend zonder zijn ouders doorbrengt. . . en een leeuw die op hem komt passen.
Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Deze nieuwe fase kan er een zijn van vreugde, vervulling en verdieping.
De Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
De auteur van Het meisje in de trein is terug! Ligt de waarheid op het eiland begraven?
Kenia, 1926. De jonge Ivy staat voor grote uitdagingen. Ondertussen is Ranjana, een jonge Indiase vrouw, op de vlucht.
Een nieuwe, inclusieve geschiedenis van het vroegst bewoonde continent van de wereld.
Een prachtig overzicht van de liefdespoëzie, van de vroege middeleeuwen tot nu
Hoe kunnen we ons een weg banen door dit alles?
Drie jaar geleden overleed haar beste vriendin, en sindsdien staat Erins leven stil.
Kenia, 1910. Als de jonge Ivory meereist met haar vader op safari, wordt ze onmiddellijk verliefd op het land en de natuur
