Vergrootglas op een dorp in 1944

Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren 1,7 miljard mensen uit 61 landen betrokken, zo’n 75% van de wereldbevolking op dat moment. Aan de oorlog namen 110 miljoen militairen deel. Het begon in Nederland met de Duitse aanval op 10 mei 1940. In Nederland heeft WO II ongeveer 200.000 slachtoffers (militairen en burgers) geëist. Het hardst getroffen werd Rotterdam door de bombardementen. In een Nederlands dorpje onder de rook van Rotterdam vindt op een avond in oktober 1944 een Duitse soldaat de dood. De soldaat komt in aanraking met een stroomdraad dat over de weg hangt, staat onder 500 volt en overlijdt. Hierop volgt een vergelding van de bezetter. Wat volgt zal op het hele dorp zo’n diepe indruk maken, dat het veel inwoners zelfs tientallen jaren later nog zal achtervolgen. Jan Brokken legt deze situatie en de gevolgen ervan op een ongekende wijze onder de loep.

Wat gebeurt er in een dorp in de oorlog? Een dorp waar religie voor verdeeldheid zorgt, waar iedereen elkaar kent en precies weet wie wat wanneer heeft gedaan of gezegd. Zo zijn er verschillende versies van wat er nu precies gebeurd is op die bewuste dag in de Rhoonse geschiedenis. Brokken zoekt dit tot op de bodem uit aan de hand van gesprekken met 185 ooggetuigen en duizenden pagina’s processtukken en historisch materiaal. Wat volgt is een adembenemende tocht door het dorpje Rhoon tijdens en na de Hongerwinter. Een tocht die je constant in spanning houdt.

Dit is vooral de verdienste van de auteur. Hij schrijft op een meeslepende wijze, waarin vele Rhoonaren de revue passeren. Soms maakt dit het verhaal wat lastig te volgen, door de vele zijspoortjes die ingeslagen worden. Brokken weet echter door zijn manier van schrijven constant de aandacht vast te houden, waardoor het boek leest als een detective. Het vertelperspectief, gecombineerd met het ik-perspectief en de beeldende schrijfstijl, zorgen ervoor dat je volledig in het verhaal duikt en pas weer uitademt wanneer er helaas geen bladzijden meer zijn om om te slaan.

Interessant feit is dat Jan Brokken zelf het succes van De vergelding niet verwacht had en dat dit succes er toe leidde dat eerder geschreven boeken als Kleine waanzin en De provincie goed verkochte boeken werden. Mensen hadden zin om meer te weten over Rhoon, aldus Jan Brokken. Dit lijkt gedeeltelijk waar. Inderdaad: dit boek maakt dat je nóg meer wilt weten over de mensen van Rhoon. Maar vooral het feit dat het boek een situatie beschrijft waarin iedereen zich kan herkennen, (een dorp) en de oorlog vanuit dit perspectief bekeken, maken dat dit een zeer goed boek is. Het verhaal grijpt je en laat je tot het eind van het boek de gebeurtenissen rond het ongeluk beleven alsof je over de schouder van de verteller meekijkt.

Het lastige van dit boek is dat het soms door de vele personages moeilijk te volgen is en de auteur soms eigen een draai geeft aan situaties, door gaten in het verhaal zelf op te vullen. Je vraagt je daardoor tijdens het lezen af wat er nu wel of niet werkelijk gebeurd is. Dit is jammer, want Brokken zet een intrigerend verhaal neer met een schrijfstijl die de lezer het Rhoonse in trekt en zelf laat nadenken over goed en fout in de oorlog. Want hoe ‘goed’ is een moord door het verzet op een NSB’er die joden heeft verraden eigenlijk, als elke Duitse dode vergolden wordt met tien Nederlandse burgers?