De onbegrepen grap

Milan Kundera is onder het grote lezerspubliek vooral bekend geworden met De ondraaglijke lichtheid van het bestaan (1984). De auteur werd geboren in Tsjechië, maar woont sinds 1975 in Frankrijk en heeft zijn laatste romans in het Frans gepubliceerd. Hij verliet Tsjecho-Slowakije nadat dit land in 1968 werd binnengevallen door de Russen. Kundera heeft zich hierna een aantal jaar ten doel gesteld het Tsjechische communisme te hervormen, maar gaf zich in 1975 uiteindelijk gewonnen. Het communisme en de Russische inval in 1968 zijn sindsdien frequent terugkerende onderwerpen in zijn boeken.

Het verhaal begint met een mozaïek waarin op eenzelfde moment in de tijd vier enigszins bevriende personen geïntroduceerd worden, ‘de helden’. Alain, Roman, Charles en Caliban (een acteur die deze bijnaam heeft overgehouden aan zijn rol in een toneelstuk van Shakespeare) beleven elk hun momenten en hebben hun bedenkingen in de aanloop naar het feest van een gemeenschappelijke bekende: D’Ardelo. Dit feest wordt gevierd om de zo verre geboorte en zo nabije dood te vieren. Ondertussen is Alain bezig met de overpeinzingen over de navel als middelpunt van de vrouwelijke verleiding en herinneringen aan zijn moeder. Caliban vult zijn bestaan als onvrijwillige acteur zonder publiek door zijn vriend Charles te helpen bij het cateren op feesten en partijen. Door deze verhaallijnen heen haalt Milan Kundera Kant, Schopenhauer en een anekdote over Stalin aan. De rode draad die door het boek loopt is een existentiële: het bereiken van geluk, een goed humeur en hoe om te gaan met de onbeduidendheid des levens.

Kundera gebruikt een bijzonder perspectief in zijn romans, waar hij de verteller de verhaallijn laat onderbreken of actief de lezer bevraagt. Dit levert enkele grappige situaties op. Verder is het een boek met enige filosofische diepgang en een melancholische ondertoon, dat teveel aan de oppervlakte blijft en daardoor niet kan blijven boeien. Kundera brengt een aantal interessante overwegingen te berde. Echter zorgen de dikte van het boek en het aanstippen, maar niet uitdiepen van deze overwegingen er voor dat er veel heen en weer gesprongen wordt. De boodschap van Kundera is een duidelijke: de sleutel tot een goed humeur is onbeduidendheid.

Zo geeft Ramon, een van de hoofdpersonages van het boek, op een gegeven moment aan dat sinds de wereld gevormd is en niet meer omver geworpen kan worden, er nog maar één vorm van verzet is voor de mensheid: “de wereld niet serieus nemen”. De auteur laat de lezer in Het feest der onbeduidendheid echter van de hak op de tak springen en laat hem achter met een onbevredigd gevoel.