De kunst van het ontsnappen

Het doel en de leegte is na het succesvolle Skippy tussen de sterren het volgende boek van Paul Murray (1975). De roman heeft een frisse invalshoek. Het verhaal is geschreven vanuit het perspectief van de Franse bankier Claude Martingale. Hij wordt door de schrijver Paul benaderd om als hoofdpersoon in zijn roman over de huidige tijdsgeest te figureren. Een tijdsgeest waarin banken een centrale rol in de maatschappij innemen en mensen vooral bezig zijn met ‘ergens anders zijn’. Claude is volgens Paul namelijk de perfecte stereotype bankier van deze tijd en werkt als Fransman in Ierland. Paul vertelt Claude dat zijn missie met het boek is om op zoek te gaan naar de verborgen menselijkheid van bankiers in een investeringsbank. Claude is niet direct enthousiast, maar voelt zich wel vereerd en laat zich overhalen omdat Paul in hem de Alleman van deze tijd ziet.

Claude spendeert elk uur dat hij niet slaapt aan zijn werk, iets waar hij goed in is. Hij is bij de bank begonnen als administratieve kracht, waarbij zijn belangrijkste bijdragen bestonden uit het halen van koffie en het maken van kopietjes. Hij besteedt weinig tijd en aandacht aan een binding met familie, vrouwen of zichzelf. Claude gaat tevens prat op het feit dat de bank waar hij werkt (Bank of Toramundo) een investeringsbank is, wat de bankiers die daar werken automatisch uitsluit van de ‘normale bankiers’, de bankiers die geacht worden debet te zijn aan de financiële crisis met hun roekeloze gedrag en intens complexe financiële instrumenten. Claude’s leven bestaat uit het computerscherm, een kantoortuin en stripclubs en een grote wens ergens anders te zijn.

Paul is een schrijver die zeven jaar geleden een boek geschreven heeft, maar deze loopbaan geen vervolg heeft kunnen geven. Hij is getrouwd met een stripper die werkte in zijn favoriete stripclub en samen hebben ze een huis gekocht. Dit huis is gefinancierd met een hypotheek die hen voor de rest van hun leven aan de ketting van aflossingen heeft gelegd van een van de vele banken in Ierland. In de tijd dat zij hun huis kochten was het makkelijker een hypotheek te versieren dan een stripper in een stripclub. Door het boek over Claude en de verborgen menselijkheid van bankiers hoopt hij zijn schrijversbestaan nieuw leven in te blazen.

Het schrijven van het boek mislukt, Paul blijkt te weinig te kunnen vinden in het leven van Claude; 'er gebeurt niets'. Ze bedenken een plan om het boek levendiger te maken en Paul stelt een plot voor waarin Claude verliefd wordt en een bank gaat beroven. Ondertussen doet ook de Bank of Toramundo alles om haar voetafdruk op de wereld en de geschiedenis achter te laten. Zo koopt de bank waar Claude werkt onder andere een bank die een veelvoud zo groot is als de Bank of Toramundo zelf en lijkt daarmee haar eigen doodsvonnis te tekenen.

Het verhaal heeft een lange aanloop nodig. Murray gebruikt veel literaire meters om zijn verhaal en personages te introduceren en vorm te geven. Ook zijn de dialogen en de wijze waarop ze tot stand komen of tot de kern van de dialoog komen soms wat gekunsteld. De meeste relaties van Claude tot de andere personages zijn oppervlakkig, maar met die personen slaat een dialoog vaak vrij snel direct om tot de kern van de boodschap.

De tweede helft van het boek is een stuk sterker dan de eerste helft. De kern van het verhaal zit wat betreft de diepgang en boodschap goed in elkaar en Murray weet de lezer, door het gebruik van de vele tegenstellingen in de verhaallijnen en personages, op satirische wijze kritisch te laten nadenken over de huidige maatschappij en zijn of haar eigen rol of betekenis daarin. Want wat lijkt op een satirisch verhaal over een bankier en een schrijver in Ierland, kon weleens dichter bij jezelf komen dan je in eerste instantie zou vermoeden en zelf zou willen toegeven.