‘Ik voel dat gewoon zo’

Mensen hebben de eigenaardige gewoonte om zich ergens semi-kritisch over uit te laten zonder de kritiek te kunnen onderbouwen. Als je naar de argumentatie vraagt, krijg je vaak iets te horen als ‘Ik voel dat gewoon zo.’ of ‘Iedereen heeft zijn eigen waarheid.’ als almachtig argument waar vrijwel niets tegenin valt te brengen. Ze verloochenen daarmee dat zij met hun standpunt de bewijslast hebben. Een grotere anticlimax bestaat er niet in een discussie, moet ook Sebastien Valkenberg gedacht hebben. In Op denkles. Hoe we ons wapenen tegen ‘Iedereen heeft zijn eigen waarheid’ en andere modieuze denkbeelden rekent hij af met deze en andere dooddoeners.  

Sebastien Valkenberg (1978) is filosoof en publicist. Van zijn hand verschenen eerder Het laboratorium in je hoofd (2006) en Geluksvogels (2010) bij uitgeverij ambo. Met Het laboratorium in je hoofd werd hij genomineerd voor de Socrates Wisselbeker en de NWO-Eurekaprijs. Hij schrijft voor Filosofie Magazine, Trouw, Elsevier en NRC Handelsblad. In 2015 verscheen Op denkles (2015).  

“‘Iedereen heeft zijn eigen waarheid’ heeft veel weg van een Zwitsers zakmes. Komt overal van pas.” (p. 26)  

Welke gevolgen heeft het als iedereen zijn eigen waarheid heeft? Had wetenschapsfraudeur Diederik Stapel bijvoorbeeld wel veroordeeld mogen worden als hij puur zijn waarheid verkondigde? En wat betekent het als wetenschap ‘slechts een theorie’ is of‘maar een geloof’? Veel dooddoeners zijn gevolg van slordig denkwerk. Op denkles kan worden gezien als een pleidooi voor het teruggaan naar de bron, ad fontes – het motto van de auteur. De Grote Denkers zijn nog bijzonder relevant. Wat kunnen we van hen leren? Onder meer dat kloppende argumentatie buitengewoon belangrijk is.  

Sebastien Valkenberg verduidelijkt hoe problematisch de door hem besproken dooddoeners zijn door op een extreme manier mee te gaan in de geëxpliciteerde redenatie die eraan ten grondslag ligt. De met flarden sarcastische toon in combinatie met die overtuigende redenatie zorgt ervoor dat het boek even verhelderend als vermakelijk is.  

Volgens Valkenberg heeft Op denkles de functie van een Beginner’s Guide to Critical Thinking. Hoewel het boek de lezer inderdaad leert kritisch na te denken, is het zeker geen boek voor beginners. De uiteenzettingen zijn aangevuld met verduidelijkende voorbeelden en Valkenberg benóémt ook meerdere argumenten, maar toch wordt van de lezer verwacht dat hij zich al enigszins heeft ontwikkeld op gebied van kritisch nadenken.