Leven met goden: hoe doe je dat?

Bij Newgrange, even ten noorden van Dublin, “bevindt zich een donkere stenen spelonk, diep in een door mensen aangelegde heuvel die ouder is dan Stonehenge.” Hier hebben mensen meer dan 5000 jaar geleden staan wachten. “Wachten op iets wat wezenlijk is voor het leven en toch onbegrijpelijk: het eerste licht van de zon als die na de winterzonnewende weer naar het noorden gaat.” Hierop volgt een fascinerende uitleg hoe op 21 december de eerste straal zonlicht door een opening boven de ingang van dit bouwwerk uit de steentijd naar binnen valt, geleidelijk verder kruipt en de plek bereikt waar ooit de doden werden begraven, hoe in zeventien minuten hemel en aarde met elkaar verbonden werden.  

Neil MacGregor, 1946, is een bevlogen expert; zijn kennis op het gebied van kunst in samenhang met religie is ongelooflijk! Jarenlang is hij directeur geweest van twee beroemde musea, van 2002 tot en met 2015 van het British Museum, daarvoor vijftien jaar lang van de National Gallery in Londen. Hij werd geroemd om Duitsland, waarvoor hij belangrijke prijzen ontving. Zijn Een geschiedenis van de wereld in 100 voorwerpen behoort tot de best verkochte boeken van Penguin Press aller tijden. Op 12 oktober 2018 verscheen bij Hollands Diep de Nederlandse vertaling Leven met goden. Pon Ruiter, Arjanne van Luipen en Peter van Nieuwkoop hebben voortreffelijk werk geleverd.  

Bladerend of lezend in Leven met goden denk je onwillekeurig dat MacGregor zijn leven lang gewoond heeft in musea en tegelijkertijd daarbuiten meerdere dubbellevens heeft gehad in een gebied dat zich uitstrekt van India tot Ierland, van Alaska tot Afrika. De belofte die de subtitel 40.000 Jaar volkeren, objecten en religie inhoudt, wordt nagekomen; de schrijver neemt je mee door de eeuwen heen, beginnend bij de Leeuwmens: een beeldje van mammoetivoor, gevonden niet ver van Ulm, in het zuidwesten van Duitsland. Het is veertigduizend jaar geleden gemaakt en daarmee het oudste ons bekende voorwerp met een spirituele betekenis.  

MacGregor eindigt zijn 487 pagina’s tellende boek met de beschrijving van een ‘jong’ object: een kruis dat door Francesco Tuccio, timmerman op Lampedusa, geschonken werd aan het British Museum.  

“Deze sculptuur is in onze moderne wereld gemaakt in een poging van verwoesting een symbool van hoop te maken. Het is een klein kruis, gewoon van twee stukken hout op elkaar, dat in de Vluchtelingenweek van 2016 op het hoogaltaar van de kathedraal [St Paul’s Cathedral] heeft gestaan. (…) We hebben in dit boek vaak gesproken over voorwerpen waarvan het materiaal zelf onderdeel is van de boodschap. Bij geen enkel voorwerp is dat krachtiger dan bij dit kruis, dat gemaakt is van de wrakstukken van een boot die op 11 oktober 2013 voor de kust van Lampedusa is vergaan: 311 Somalische en Eritrese migranten verdronken.”  

Tussen de Leeuwmens en Tuccio’s houten kruis maken we, in duidelijk onderscheiden hoofdstukken,  kennis met talloze bijzondere voorwerpen, overal vandaan en uit verschillende perioden; met een groot aantal sites (vooral die voor pelgrims van belang zijn), en met vermeldenswaardige ideeën, gebruiken en rituelen, mythen en verhalen. Van alle objecten en onderwerpen zijn zeer mooie foto’s in kleur te bewonderen die het verlangen opwekken om het getoonde in levende lijve te aanschouwen!  

Van alles wat MacGregor beschrijft, maakt hij een boeiend geheel, wijzend op overeenkomsten en verschillen; ook besteedt hij aandacht aan (geloofs)overtuigingen die voor samenhang of botsingen hebben gezorgd. De schrijver is een meester in het overdragen van kennis en hij doet dat in een mooi verzorgde, goed leesbare stijl. Door de afgebakende hoofdstukken kan men het boek rustig even terzijde leggen en later weer opnemen. De uitgebreide lijst ‘Verder lezen’ en het register maken het mogelijk zich in een bepaald onderwerp te verdiepen of het nog eens na te lezen.  

Het rijkgeïllustreerde Leven met goden van museumkenner en rasverteller Neil MacGregor biedt de lezer gegarandeerd urenlang leesgenot.