Schommelen tussen polen van aantrekking en afstoting

Hans Münstermann (1947) is een Nederlandse schrijver en schreef een veelgeprezen romancyclus. Hoofdpersoon van deze romans is alter ego Andreas Klein, een babyboomer met een Duitse vader en een Nederlandse moeder ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast vormt hij samen met schrijver Jacques Hendrikx een duo. Münstermanns romans hebben altijd een maatschappelijk thema, maar hij geeft ook graag een blik in het verleden.

In De populist (2019) heeft Münstermann ook voor een maatschappelijk thema gekozen, namelijk de opkomst van het populisme. In een interview met Trouw vertelt de schrijver dat hij een markante roman wilde schrijven over de vaak atypische mensen die de leiding in populistische partijen nemen. Mensen die afkomstig zijn uit de bovenlaag van de maatschappij, maar toch aantrekkelijk zijn voor het ‘gewone’ volk. Münstermann heeft een satirische draai aan de roman gegeven, namelijk dat zijn verhaal focust op ouderen die massaal vallen voor de charmes van de populistische Moreau. Met de partij ‘Geweldig Oud’ buit hij het gevoel van miskenning onder de ouderen uit en verleidt hij zijn kiezers met aandacht voor het eigene en traditionele. Schrijfster Anita Koetsier volgt de populist op de voet en probeert te onderzoeken wat de mensen zo aanspreekt in het verhaal van de jonge politicus.  

“Het is een spel dat uitspraken uitlokt over iets dat weggelaten wordt, zodat de innerlijke keuze van de kiezer goed in focus blijft, bij hemzelf. Een spel met bepaalde regels en onderhuidse afspraken. De kiezer herkent een paar woorden die bedoeld zijn om hem te overtuigen, hoewel niemand weet hoe complex het proces van besluitvorming in het hoofd van die kiezer in werkelijkheid is.”

De schrijver geeft de indruk dat hij iets wil toevoegen aan de discussie over het opkomend populisme. Tegelijkertijd heeft de roman een lichte en satirische toon waardoor de lezer met een minder kritische en meer ontspannen houding het boek leest. Deze twee kanten van de roman maken het echter niet eenvoudig om het verhaal te plaatsen. Enerzijds heeft de roman veel potentie om een betekenisvolle stem aan de discussie te geven, want Münstermann heeft niet voor niets maatschappelijke thema’s gekozen. Hij benut echter de momenten dat hij deze thema’s kan verdiepen niet. Daardoor mist de roman niet alleen diepgang, maar het laat de lezer onbevredigend achter. Anderzijds zijn de humoristische momenten in het verhaal een welkome afleiding.  

De schrijver heeft zijn verhaal te weinig uitgewerkt en dat is vooral te merken aan de personages. Personage Moreau krijgt bijvoorbeeld veel ruimte in zijn monologen over de positie van de ouderen, maar waarom wordt er zo weinig in gegaan op zijn werkelijke beweegredenen? De schrijfster krijgt het mentaal moeilijk, maar er wordt te kort verslag gedaan van wat er in haar omgaat. Daarnaast heeft het boek te veel losse eindjes: wat is bijvoorbeeld de rol van de beveiligingsman? Wat gebeurt er met de ex van Moreau? Waarom wordt het raadsel van het boek niet opgelost? Lezers mogen hun eigen antwoorden geven, maar door de hoge potentie van het verhaal is de verwachting anders. 

Op allerlei vlakken ontbreekt er dus iets aan het verhaal. Het is schommelen tussen een bepaalde aantrekkingskracht en een afstotende beweging. De aantrekkingskracht van het boek ligt in de actuele thematiek en de verrassende keuze om ouderen als onderwerp te nemen. Bovendien geeft de schrijver met regelmaat een voorzet om over belangrijke onderwerpen na te denken. De afstoting komt vooral voort uit de vele herhalingen, de monologen van Moreau die te veel worden benadrukt en de uitwerking had vaak beter gekund. Oplettende lezers maken wellicht de vergelijking tussen het boek en het populisme: veel woorden, in te lossen beloften en een mysterieuze sfeer die moeilijk te vatten is.