Donkere wateren die niet zo diep gaan

Het bestaat echt, het heilige bloedwonder uit Alkmaar waar het nieuwe boek van Barry Smit (1974) naar is vernoemd. Het is gebaseerd op een legende die stamt uit 1492 en een relikwie heeft voortgebracht in de vorm van een stukje stof met bloeddruppels. Daaromheen worden nog steeds processies of andere evenementen georganiseerd, doorgaans op de eerste zondag van de maand mei. Daarmee zal het niet toevallig zijn dat de historische roman Bloedwonder in mei is uitgebracht. Het boek voert niet echt terug naar de tijd dat het wonder plaatsvond, maar naar de jaren rond de eeuwwisseling van 1900.

Barry Smit is behalve auteur communicatiemedewerker bij Bits of Freedom, de organisatie die opkomt voor privacyrecht en communicatievrijheid op het internet. Hij schreef drie eerdere romans, waarvan zijn meest recente Ondijk/Punt uit 2017 als dubbelroman telt. Bloedwonder is zijn eerste historische werk en is geïnspireerd op gebeurtenissen binnen zijn eigen familie. Hoofdpersoon Engel Smit heeft dan ook dezelfde achternaam als de auteur.

Engel is eind 19de eeuw de jonge, vrome zoon van een Alkmaarse molenaar als hij verzuimt in te grijpen bij een geweldsdelict. Daar voelt hij zich al snel schuldig over, zodat hij uit boetedoening en in de hoop op vergeving alleen maar godsdienstiger wordt. Als in de jaren die volgen het noodlot steeds weer toeslaat, komt zijn geloof echter onder grote druk te staan. Totdat de grens is bereikt en Engel ongewone maatregelen neemt. Ondertussen maken we halverwege het verhaal toch een uitstapje naar 1492, de tijd waarin het bloedwonder geschiedde.

Het uiterlijk van dit boek is opmerkelijk. Het is een dunne hardcover met een nostalgische illustratie op de kaft, een erg groot lettertype en veel witruimte. Dat roept associaties op met oude (jeugd)boeken. Dat is leuk gedaan, maar lijkt tegelijkertijd ook een sfeervolle poging om te verhullen dat we eigenlijk te maken hebben met een novelle in plaats van de prominent op de kaft vermelde roman. Niet alleen wat betreft de geringe lengte van de tekst, maar ook anderszins. Eigenschappen als de eenvoudige en rechtlijnige verhaalopzet zonder zijpaden, het beperkte aantal personages en de focus op hoe Engel toegroeit naar zijn breekpunt zijn typerend voor novelles.

Daarbij laat het hoofdstuk over 1492 de lezer wat bevreemd achter. Het is er volkomen willekeurig tussen geplakt en houdt op nog voor het bloedwonder daadwerkelijk plaatsvond. Het vervolg krijgen we later in de reguliere tekst even kort meegedeeld. Ondertussen is dit hoofdstuk geschreven in de ik-vorm, in tegenstelling tot de rest van het verhaal. Alsof de middeleeuwse figuur Folkert, die het relikwie deed ontstaan, een belangrijker personage zou zijn dan Engel Smit. Dat is hij natuurlijk niet, al is dat ergens wel jammer, want deze controversiële soldaatpriester lijkt interessanter dan de keurige en afstandelijke Engel.

Opmerkelijk aan de schrijfstijl van Smit is dat hij geen interpunctie gebruikt bij dialogen en deze in de lopende tekst verwerkt. Dat blijkt minder verwarring te scheppen dan je zou verwachten, maar gaat wel ten koste van de directheid en draagt daardoor bij aan de afstandelijkheid van de hoofdpersoon.

Als novelle bekeken is Bloedwonder niettemin een aardig, zij het donker verhaal over de frictie tussen geloof en werkelijkheid. Psychologisch klopt het allemaal goed, net zoals het klopt met de mentale geschiedenis van de tijd rond 1900. Barry Smit schetst een raak beeld van een man wiens vrome, 19de-eeuwse gedrag niet zonder eigenbelang is, maar veroordeelt hem niet. Mensen dachten destijds zoals Engel denkt en het is begrijpelijk dat hij de draad kwijtraakte toen de werkelijkheid haaks op zijn verwachtingenpatroon bleek te staan.

Helaas blijft het daar een beetje bij. Barry Smit graaft niet diep genoeg in de ziel van de hoofdpersoon en aan het eind mist een resolutie of statement die voor meer impact had kunnen zorgen. Tegen de tijd dat Engel er klaar mee is, was de lezer dat al eerder. Bloedwonder is daardoor best geschikt voor een paar verloren uurtjes, maar beklijft niet.