Ruige zeemansgeschiedenis opgewekt beschreven

Al bij voorbaat zijn er goede redenen om het boek Erebus. Het verhaal van een schip te kopen: het vertelt avontuurlijke verhalen over 19de-eeuwse ontdekkingsreizen naar beide poolgebieden, het is geschreven door komiek en erkend globetrotter Michael Palin (1943) en het komt in een prachtige gebonden en rijk geïllustreerde uitgave. Dat kan nauwelijks misgaan en dat doet het dan ook niet. Ook niet in de vlotte vertaling van Annemie de Vries.  

Michael Palin werd begin jaren ‘70 bekend door het satirische programma Monty Pythons Flying Circus dat een legendarische status bereikte. Hierna was hij acteur, scenarioschrijver en auteur van menig boek voor jong en oud. Vanaf 1980 maakte hij bovendien negen veelgeroemde reisprogramma’s voor de BBC. Ooit begon zijn carrière echter met een studie moderne geschiedenis in Oxford, al deed hij daar verder weinig mee. Op zijn 75ste slaat hij met Erebus alsnog toe als historicus, maar niet zonder ook observaties uit eigen reizen toe te voegen, veelal speciaal voor dit boek gemaakt.  

De Erebus was een robuust bombardeerschip dat nooit een oorlog zag en werd omgebouwd tot een vaartuig dat zijn bemanning door de ijzige poolwateren kon leiden. Samen met het kleinere zusterschip de Terror zou het twee grote expedities maken: een succesvolle naar de Zuidpool en een noodlottige naar de Noordpool. In de inleiding lezen we hoe de Erebus als onderwerp nogal expliciet op Palins weg komt, vooral als in 2014 het wrak wordt gevonden. Die vondst was in Groot-Brittannië en Noord-Amerika belangrijk nieuws omdat onopgeloste mysteries rondom de fatale Noordpoolreis daar altijd een bron van fascinatie zijn gebleven. Als liefhebber van de geschiedenis van scheepvaart en ontdekkingsreizen ligt het hart van de auteur echter merkbaar bij de succesvolle ontdekkingsreis naar de Zuidpool.  

In 1839 was Antarctica nog nauwelijks verkend en de wetenschap vroeg om een officiële ontdekkingsreis. De Erebus en de Terror werden uitgekozen en de expeditie kwam onder leiding te staan van de vermaarde kapitein James Clark Ross, een charismatische man in de bloei van zijn leven. Hoewel groots en succesvol bleek er over deze expeditie maar weinig bekend. Gelukkig vond Palin veel oorspronkelijke bronnen en wist hij daar een enerverende weergave van de vier jaar durende reis uit te distilleren. Hij reserveert er het grootste gedeelte van zijn boek voor en geeft de lezer een verrassend levensecht beeld van het ruige 19de-eeuwse zeemansleven. Dat zit vol indrukwekkende, gekke, enge, saaie en trieste momenten en bij één gelegenheid wordt het zelfs ongemeen spannend.  

In 1845 vertrokken beide schepen uiteindelijk voor een nieuwe expeditie naar de Noordpool. De bedoeling was een ‘noordwestelijke doorvaart’ naar Azië te vinden door de doolhofachtige noordelijke IJszee. Dit onder leiding van de 59-jarige kapitein Sir John Franklin. Helaas kwamen de schepen al snel vast te zitten in het ijs en werd ieder contact met het thuisfront verbroken om nooit meer te worden hersteld. Daarom zijn er alleen oorspronkelijke bronnen beschikbaar over het eerste gedeelte van de reis en blijft het lot van de schepen en hun bemanning grotendeels in mist gehuld.  

In de hoofdstukken over deze ontdekkingsreis lezen we daarom meer over de vele zoektochten en onderzoeken die er sinds 1847 naar de schepen en de bemanningsleden zijn geweest. Aanvankelijk met de hoop overlevenden te redden, later vooral om het mysterie van de verdwijning op te lossen. De auteur beperkt zich hier tot het geven van een overzicht van de belangrijkste naspeuringen en wat die hebben opgeleverd. Helaas zijn deze hoofdstukken minder diepgaand, omdat Palin niet wil kiezen tussen verschillende, met elkaar botsende theorieën.  

Als overzichtsgeschiedenis van alles dat er met het schip is gebeurd, van bouw tot vondst van het wrak, is Erebus echter een voorbeeldboek. De geschiedenis wordt opgewekt en met milde spot verteld en achtergrondinformatie goed gedoseerd. Sommige bemanningsleden komen helemaal tot leven en de persoonlijke toevoegingen van de auteur zijn de moeite waard en nooit opdringerig. And now for something completely different? Het valt te hopen van niet.