Oeroude mythes subtiel leuker gemaakt

Toen Neil Gaiman voor het eerst Noordse mythes las deed hij dat naar eigen zeggen ‘met zowel plezier als verbijstering’. Herkenbare emoties voor wie deze mythes ook las. Het zijn namelijk verhalen vol passie en avontuur, maar ook vol eigenaardige gebeurtenissen en volstrekt onmogelijke situaties. Alsof er iemand zijn dromen heeft uitgeschreven. De manier waarop deze mythes ooit zijn opgetekend is in onze ogen echter stijf en afstandelijk. Neil Gaiman besloot dat het beter en leuker kon en ging er zelf mee aan de slag. Het resultaat doopte hij Norse Mythology, dat nu is vertaald als Noorse goden. Het blijkt een bewerking die aanslaat: het boek haalde de bovenste plek van de New York Times bestsellerlijst.  

Neil Gaiman (1960) is een van de bekendste fantasy- en sciencefictionauteurs van het moment. Hij begon zijn carrière als schrijver van korte verhalen, scenario’s en graphic novels om in toenemende mate ook romans te schrijven. In 2001 brak hij door naar een groter publiek met het monumentale American Gods, momenteel ook te zien als tv-serie.  

Voor Noorse goden maakte de auteur een selectie uit alle bekende Noordse mythen en sagen. Daarbij heeft hij verschillende bronnen geraadpleegd, maar zich toch vooral geconcentreerd op de twee belangrijkste: de zeer oude IJslandse verzen uit de Poëtische Edda (of Lied-Edda) en de in de middeleeuwen door Snorri Sturluson geschreven Proza-Edda. Het is een selectie geworden waarin niet oppergod Odin, maar dondergod Thor centraal staat naast de onvermijdelijke onruststoker Loki.  

De reden voor deze keuze is dat Gaiman een zo chronologisch mogelijk verhaal wilde construeren, met als begin het ontstaan van de negen werelden en als einde Ragnarok (de ondergang van het oude en geboorte van het nieuwe). Het zal een heel gepuzzel zijn geweest, want de oude bronnen bekommeren zich niet om chronologie. Er zitten altijd continuïteitsfouten in, welke volgorde je ook kiest. Niettemin geeft deze selectie gemengde gevoelens: de eenheid van het boek is gebaat bij de keuze voor een held en een schurk, maar de gebrekkige aandacht voor andere goden is onbevredigend. Al is Thor, dat moet gezegd, nogal een portret.  

In ieder geval heeft Gaiman de houterige mythes een stuk leuker en beter leesbaar gemaakt. Dat heeft hij, in tegenstelling tot wat sommigen misschien verwachten, niet gedaan door ze volledig te moderniseren tot hedendaagse verhalen. Het is meer zo dat hij de oorspronkelijke teksten op allerlei subtiele manieren heeft aangepast, zodat ze vloeiender lezen maar nog steeds goed herkenbaar zijn als mythe. Daarmee heeft hij feitelijk een compleet nieuwe mix van archaïsche en hedendaagse schrijfwijzen gecreëerd. En dat voorzien van de nodige humor, meestal van een onderkoeld type. De volgende twee citaten geven een goed voorbeeld:  

“‘Wie ben je?’ vroegen de dwergen.

‘Ik ben Suttung,’ zei de reus. ‘Ik hoorde dat jullie tegen de wind en de golven en de wereld opschepten over het feit dat jullie mijn vader en moeder hebben gedood.’

‘Ah,’ zei Galar. ‘Verklaart dat waarom je ons hebt vastgebonden?’

‘Inderdaad,’ zei Suttung.”

“Ze ontbeten met de reus. Hij haalde hele koeien en schapen uit zijn proviandtas en knabbelde ze smakelijk weg. De drie metgezellen aten matiger.”  

Vertaler Henny van Gulik weet in de Nederlandstalige editie de juiste toon aan te slaan en in stijl te blijven met Gaiman. Des te jammer dat er in dit boek systematisch sprake is van Noorse goden, terwijl dat in het Nederlands Noordse moet zijn. Ook zijn er termen niet vertaald vanuit het Engels, zoals soms het woord ‘ale’ wordt gebruikt in plaats van bier. In een Nederlandstalig boek over oeroude mythologieën vloeken dergelijke anglicismen wel extra met de sfeer.  

Dat doet echter niets af aan de belangrijkste verdienste van Noorse goden: dat het Noordse mythes toegankelijk maakt voor een zeer breed publiek. Voor fantasyliefhebbers is het daarmee welhaast een mustread, aangezien veel fantasyauteurs, J.R.R. Tolkien voorop, door deze mythologie zijn geïnspireerd. Maar verder is het voor iedereen die zich ervoor interesseert een absolute aanrader.