Onbegrijpelijk goed

Jesse Ball (1978) doceert creative writing aan de School of the Art Institute of Chicago. Hij publiceerde al verschillende poëziebundels, korte verhalen en romans en wordt beschouwd als een van de meest getalenteerde jonge schrijvers in Amerika van dit moment. Zijn nieuwste roman Census verscheen in 2018 en verschijnt in meer dan tien verschillende talen, daarnaast werd het werk in Amerika meteen een groot succes.  

Census vertelt het verhaal over een weduwnaar die verneemt dat hij niet lang meer te leven heeft. Hij besluit op reis te gaan als volksteller met zijn zoon, die het syndroom van Down heeft. Onderweg komen ze veel verschillende mensen tegen, elk met hun eigen leven en hun eigen problemen. Tijdens de reis verzint de vader een manier om afscheid te kunnen nemen van zijn zoon.  

Ball schrijft in zijn voorwoord dat hij zelf een broer met het syndroom van Down verloor toen die vierentwintig jaar oud was. De auteur wilde graag een boek schrijven over zijn broer en het leven dat hij voor hen samen bedacht had toen hij jong was, maar vond de juiste modus niet. Tot hij besloot een ‘hol’ verhaal te maken, een verhaal waarin niet zijn broer maar de mensen om hem heen de hoofdrol spelen.

“[…] het is zwaar vanwege de manier waarop mensen zich tegen hem gedragen”  

Het verhaal van Ball laat zien hoe het is om te leven met een naaste met het syndroom van Down. Hoe mensen reageren en hoeveel onbegrip er is, terwijl er aan de andere kant ook mensen zijn die onverwacht uitzonderlijk goed met de zoon in het verhaal kunnen omgaan. Het is knap hoe Census dit centraal weet te stellen zonder de zoon het middelpunt van het verhaal te maken. Zonder te vervallen in clichés of een beroep te doen op pathetiek.  

“Ik zeg het liever zonder opsmuk, een kale beschrijving van wat er allemaal is gebeurd.”  

Dat is precies wat de auteur doet, kale beschrijvingen van herinneringen van de vader aan zijn vrouw en de jeugd van zijn zoon. Verhalen van mensen en levens die ze onderweg tijdens de volkstelling tegenkomen. Het geheel is een eclectisch samenraapsel van fragmenten en inkijkjes in levens die samen nooit een geheel vormen. Af en toe volgen meer algemene inzichten in het leven zelf of een filosofische uitweiding waarvan niet helemaal duidelijk is wat de auteur er precies mee beoogt.  

Hoewel veel zaken voor de lezer dus onduidelijk blijven heeft het verhaal toch voldoende vaart en urgentie om door te blijven lezen. De korte alinea’s en ruime vormgeving van het boek zorgen dat je het boek in één zit uitleest. Het is bijna onmogelijk om het verhaal vervolgens na te vertellen, laat staan om aan te wijzen wat het nu precies zo doordringend en goed maakt, maar Census is zeker een boek dat blijft hangen.  

De thema’s van ouderschap, de liefde tussen vader en zoon, de handicap van de zoon en de laatste reis die zij samen ondernemen zijn niet per se erg origineel, maar het verhaal van Ball laat zich moeilijk vergelijken. Ball is erin geslaagd een universeel en tegelijk specifiek en persoonlijk boek te schrijven, juist door het directe en aanwijsbare persoonlijke uit zijn verhaal te hollen en de overgebleven randjes te behouden. Census is ongrijpbaar, ingewikkeld te begrijpen en tegelijk zeker de moeite waard om te lezen.